Direct naar artikelinhoud
InterviewJean-Pascal van Ypersele

Klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele: ‘Bij een klimaat op steroïden is extreme regenval waarschijnlijker’

Australië werd de voorbije week zwaar door noodweer getroffen. Van Ypersele: ‘Bij een klimaat op steroïden is extreme regenval waarschijnlijker.’Beeld REUTERS

Nog meer mensen en natuur dan gedacht lijden onder de klimaatverstoring, meldt het VN-klimaatpanel (IPCC) in zijn nieuwe rapport. ‘De ernst van die effecten neemt sneller toe dan de opwarming zelf’, zegt klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele (64). ‘Zeker in combinatie met de oorlog nu, zie ik dat als een reden om de kernuitstap uit te stellen.’

“Een atlas van menselijk leed”, noemt VN-baas António Guterres het nieuwe VN-klimaatrapport, opgesteld door 270 wetenschappers. Daarin meldt het IPCC hoe de natuur de opwarming steeds minder kan bijbenen en hoe er daardoor meer honger, ziekte, sterfte en migratie is. Van maatregelen om de klappen op te vangen komt nauwelijks iets terecht, hoewel veel mogelijk is.

“Het is donkere lectuur”, zegt Jean-Pascal van Ypersele (UCLouvain). “De klimaatverandering schaadt steeds meer mensen, ecosystemen en de economie. Landen en regio’s worden bedreigd, soms zelfs in hun bestaan, zoals Afrika en de kleine eilanden. De armen zijn het meest kwetsbaar, maar ook de rijksten zijn niet veilig, zelfs niet in Europa.”

De afgelopen twee weken vergaderde Van Ypersele urenlang over deze wetenschappelijke publicatie. Woord voor woord onderhandelden wetenschappers en politici over de ‘samenvatting voor beleidsmakers’. Van Ypersele, voormalig vicevoorzitter van het IPCC, werkte als lid van de Belgische delegatie mee aan dat goedkeuringsproces.

De IPCC-rapporten worden steeds zwartgalliger. Nu staat er dat de impact van de opwarming forser is dan gedacht. Hoe komt dat?

“Het vorige rapport hierover dateert van 2014. De wetenschap heeft ondertussen meer kennis over de gevolgen van de opwarming. Bovendien zijn we bijna tien jaar later en de uitstoot is blijven toenemen. Daardoor zijn er nu ook meer gevolgen. En wellicht komt dit rapport harder binnen omdat het niet gaat over de klimaatfysica, maar om honger, sterfte, ziekte, economische verliezen en dus het menselijk leed.”

De armste landen krijgen de grootste klappen. Is dit rapport een argument voor hen om meer financiële hulp te eisen?

“Absoluut. Nu al komen de rijke landen hun beloftes hierover niet na, hoewel bijvoorbeeld de cruciale productie van tarwe, maïs en rijst in Afrika in het gedrang komt. Maar ook Europa loopt grote risico’s. Op één staan gezondheidsproblemen en sterfte door hitte, gevolgd door droogte waardoor oogsten mislukken en de watervoorziening in het gedrang raakt, en ook de zeespiegelstijging.”

Jean-Pascal van Ypersele: ‘Het is nu niet slim om kerncentrales te sluiten.’Beeld Tim Dirven

Extreem weer schudt de rijke landen nu wakker. Hoe goed kan de wetenschap het verband leggen met de opwarming?

“De wetenschap heeft veel vooruitgang geboekt. Maar niet alle extreem weer is aan de klimaatverandering toe te schrijven. Zo is het verband met de recente stormen niet duidelijk. Voor intense regenval, zoals nu in Australië, is dat wel zo. Het onderzoek naar de rol van het klimaat in de Australische ramp loopt nog, maar bij een klimaat op steroïden zoals nu, is extreme regenval alvast wel waarschijnlijker.”

Het nieuwe rapport gaat ook over aanpassingen aan de klimaatimpact. Al Gore noemde dat zo’n twintig jaar geleden ‘een vorm van luiheid’.

“Toen zagen velen dat zo. De prioriteit was uitstootvermindering, want het was haalbaar om zo met geen al te enorme inspanningen onder anderhalve graad opwarming te blijven. Er waren ook nog maar weinig gevolgen zichtbaar. Nu is dat wel het geval én omdat de uitstoot niet verminderd is, moeten we in veel kortere tijd veel meer inspanningen leveren om dit probleem te bedwingen. 

“Maatregelen die de klimaatimpact verzachten zijn nu dus onvermijdelijk. Maar ze zijn nog altijd geen prioriteit. Bijna geen enkel land heeft een serieuze aanpak. Nochtans slinkt de kans om ons nog te kunnen aanpassen naarmate het warmer wordt. We botsen nu al op grenzen. Geld dat steeds meer gaat naar herstel van klimaatrampen kan je niet uitgeven voor hittemaatregelen of meer groen in de stad. Zodra een natuurlijke watervoorraad weg is, haal je die niet terug. Irrigatie beschermt landbouw tegen droogte, maar bij watertekort kun je niet irrigeren. Sommige aanpassingen hebben ook een omgekeerd effect, zoals bij hittegolven inzetten op energieverslindende airco’s.”

Wat moet België doen?

“Van adaptatie een prioriteit maken. Harde cijfers tonen dat we dat niet doen. Tijdens de hittegolf in 2003 vielen 1.200 hittedoden. In de zomer van 2020 waren het er 1.400. Dat is meer dan dertig keer het aantal slachtoffers van de overstromingen. In dit domein hadden we al die jaren beter kunnen doen. Er zijn wel plannen omdat Europa dat eist. Maar afgelopen zomer zagen we dat we in ieder geval niet goed voorbereid zijn.

“We hebben een alomvattende aanpak én betere klimaatscenario’s nodig. De huidige zijn oud en niet kwalitatief als basis voor politieke beslissingen. De regering richt nu een klimaatcentrum op voor gecoördineerd onderzoek. Goed idee, maar alleen als er meer geld komt voor onderzoek. Mijn ploeg neemt niet deel aan de laatste federale oproep om klimaatscenario’s te maken omdat de budgetten niet serieus zijn. En die scenario’s zijn slechts de startbasis om een doortastende adaptatie te realiseren.”

U tweet dat het een slecht moment is om kerncentrales te sluiten en te vervangen door gascentrales. Wat is uw redenering precies?

“Ik ben niet pro kernenergie, en ik ben een veel grotere voorstander van hernieuwbare energie en minder energieverslindende consumptie- en productiemethodes dan velen die nu tegen de kernuitstap pleiten. Zij springen op de klimaatkar terwijl ze daar anders nooit interesse in tonen. Kerncentrales moet je zo snel mogelijk vervangen door hernieuwbare energiebronnen en energienuchterheid. Ik ben ook niet voor nieuwe kerncentrales met de bestaande technologie.

“Maar kerncentrales vervangen door gascentrales is slecht voor het klimaat, de luchtkwaliteit, de onafhankelijkheid van fossiele energie en de energiezekerheid. Zeker in het licht van het nieuwe IPCC-rapport en de oorlog in Oekraïne vind ik het dan niet slim om nu kerncentrales te sluiten. Wel moet je de winsten die kerncentrales maken wanneer je ze langer openhoudt, belasten. Met die inkomsten moeten we deels de transitie financieren naar hernieuwbare energie, energie-efficiëntie, beter en meer openbaar vervoer en isolatie van gebouwen. Dat is in het geval van de Nederlandse kerncentrale in Borsele gebeurd. Maar ik denk niet dat het is wat de tegenstanders van de kernuitstap willen.” (lacht)

De groenen herhalen dat de CO2-uitstoot van nieuwe gascentrales ‘geneutraliseerd’ wordt in het Europese handelsysteem in uitstootrechten voor zware industrie (ETS). Hoe ziet u dat?

“Dat klopt, maar experts wijzen op een addertje onder het gras. De ETS zorgen voor een bubbel CO2-uitstoot die niet kan worden overschreden . Een nieuwe gascentrale hier moet gecompenseerd worden met de sluiting van een fossiele centrale daar. Maar de omvang van de bubbel is bepaald door politieke afspraken en ze moet steeds kleiner worden. Er komen dus nieuwe onderhandelingen over verstrengingen. Wanneer steeds meer kerncentrales sluiten, wordt het risico groter dat lidstaten tegenwerken: ‘Vraag ons niet te veel inspanningen, want wij hebben haast geen CO2-vrije energieproductie meer. Strengere reductiedoelen zijn daardoor nog moeilijker haalbaar voor ons.’ Oostenrijk trok die kaart al. België zal dat ook doen. Zo vertragen kernuitstappen indirect de bescherming van het klimaat.”

Waarom bent u geen klimatoloog die voluit kernenergie aanprijst, zoals James Hansen, de bekende Amerikaanse klimatoloog?

“Ik ben misschien meer bescheiden dan Hansen. (lacht) Hij is wel erg zeker van zijn stuk. Af en toe laat ik me in dit debat horen, maar ik vind het complex en van sommige aspecten ben ik niet zeker. Zou het miljard euro dat het volgens Engie kost om de twee jongste kerncentrales toch langer open te houden bijvoorbeeld niet beter gaan naar nieuwe windturbines, isolatie van gebouwen, enzovoort? Dat weet ik niet. Het is dan ook niet zwart-wit. 

“Het ergert me dan ook dat velen mijn tweet meteen als voluit pro nucleair interpreteren, terwijl die mensen duidelijk blij zouden zijn als Doel 4 en Tihange 3 langer zouden draaien zonder dat we ondertussen veel meer hernieuwbare energie en energie-efficiëntie realiseren. In deze klimaatcrisis is dat onaanvaardbaar.”