Direct naar artikelinhoud
InterviewImmunoloog Jean-Laurent Casanova

‘Een kind dat met Covid-19 op intensieve belandt? Daar is niets toevalligs aan’

‘Een kind dat met Covid-19 op intensieve belandt? Daar is niets toevalligs aan’
Beeld Franky Verdickt

Waarom worden kinderen en jonge, gezonde volwassenen soms heel ernstig ziek door Covid-19? De Franse immunoloog en kinderarts Jean-Laurent Casanova zoekt de verklaring daarvoor in de genen. ‘Mijn onderzoek probeert het determinisme achter de dood te doorgronden.’

Uit het onderzoek van Jean-Laurent Casanova blijkt dat zeldzame genetische afwijkingen ertoe kunnen leiden dat ons immuunsysteem niet is opgewassen tegen een bepaalde infectie. Samen met onderzoeksteams in verschillende landen, onder wie wetenschappers aan het UZ Leuven en het UZ Gent, probeert hij die zeldzame mutaties die een barst in onze afweer slaan in kaart te brengen. Zijn werk leverde hem onlangs een eredoctoraat aan de KU Leuven op.

Jullie slaagden erin om ongeveer 20 procent van de ernstige Covid-19-gevallen bij gezonde, jonge mensen te verklaren. Wat gaat er precies mis?

“In iets minder dan vijf procent van de gevallen gaat het om een defect in een gen dat betrokken is bij de productie van zogenoemde type 1-interferonen, een cruciaal onderdeel van onze afweer tegen virussen. In ongeveer 15 procent van de gevallen maakt het lichaam antistoffen aan tegen de eigen type 1-interferonen, eveneens met als gevolg dat die hun werk niet kunnen doen.”

Betekent dat dat er bij de overige 80 procent van de patiënten géén genetische oorzaak is?

“Neen, dat weten we nog niet en we zoeken hard naar een verklaring bij die resterende groep.”

Wat u hebt ontdekt voor Covid-19, geldt ook voor andere ziektes?

“Ja. Voor tuberculose kunnen we aan de hand van genetische afwijkingen ongeveer één procent van de ernstige gevallen verklaren. In dat geval gaat het om een verstoring van zogenoemde gamma-interferonen. Ook levensbedreigende griep heeft in sommige gevallen een genetische oorzaak, maar slechts 0,1 procent van de gevallen kunnen we momenteel op die manier verklaren.”

Jean-Laurent Casanova: 'In de toekomst zal het misschien mogelijk zijn om mensen op hun gevoeligheid voor bepaalde ziektes te screenen.'Beeld RV patrick delapierre

Uw onderzoek ligt mee aan de basis van een andere kijk op onze afweer.

“We weten al langer dat niet iedereen even goed beschermd is tegen ziekte. Maar dat is geen kwestie van een goed of slecht immuunsysteem. Je kunt goed gewapend zijn tegen sommige ziektes, maar niet tegen andere. Genetische varianten kunnen je vatbaar maken voor specifieke ziekteverwekkers. Met als gevolg dat een doorgaans banale infectie toch ernstig of fataal is, terwijl een ander ziektekiem je nauwelijks ziek maakt.”

Hoe vindt u die genetisch afwijkingen?

“Door de genomen van zo veel mogelijk jonge, gezonde mensen die toch ernstig ziek worden in kaart te brengen, en te vergelijken met het genoom van wie niet ziek wordt. Vergelijk het met zoeken naar een naald in een hooiberg. De mensen met die genetische afwijkingen zijn erg zeldzaam. Dus je hebt een erg grote hooiberg nodig in de hoop dat er een naald in zit. En idealiter vind je meerdere naalden, om robuuste conclusies te kunnen trekken. Daarom rekruteren we duizenden patiënten over heel de wereld.”

Heeft de genetische verklaring die u vindt ook praktisch nut?

“In de eerste plaats helpt het ons te begrijpen waarom dingen gebeuren. Belandt een kind of jonge, gezonde volwassene met Covid-19 op intensieve, dan is dat geen pech. Daar is niets toevalligs aan. Er is een reden waarom je daar ligt. Mijn onderzoek probeert het determinisme achter de dood te doorgronden. Dat vind ik erg belangrijk.”

Leidt het ook tot betere behandelingen?

“In sommige gevallen wel. Er zijn bijvoorbeeld mensen die door een genetisch defect geen type 2-interferonen aanmaken en daardoor snel ziek kunnen worden door bijvoorbeeld bacteriën in kraanwater. Als je dat weet, kan je die mensen interferonen toedienen zoals je een diabeticus insuline toedient, en zijn ze genezen. Dat is ook bij Covid-19 met succes toegepast.”

“In de toekomst zal het misschien ook mogelijk zijn om mensen op hun gevoeligheid voor bepaalde ziektes te screenen. Zodat je kan proberen een infectie te voorkomen, of beter weet wat te doen als het toch gebeurt.”

Zijn uw bevindingen ook relevant voor mensen zonder die zeldzame mutaties?

“Ja, en dat is een erg belangrijk inzicht. Genetisch onderzoek is een kompas. Het wijst ons in de juiste richting. Als je een genetische oorzaak van ziekte in bepaalde patiënten vindt, heb je een mechanisme achter de ziekte gevonden. Datzelfde mechanisme kan ook een rol spelen bij andere patiënten, maar dan met een andere, niet-genetische oorzaak.”

“Dat is exact hoe het bij Covid-19 is gegaan. Nadat we de mutaties hadden ontdekt die de type 1-interferonen saboteren, ontdekten we dat een grotere groep mensen in de problemen komt omdat ze antilichamen tegen de eigen interferonen aanmaken.”

U bent naast immunoloog ook pediater. Hoe belangrijk is dat voor uw onderzoek?

“Het is cruciaal. Pediatrie is genetica. Stel, je koopt een nieuwe auto en die begeeft het na een week. Dat moet wel te wijten zijn aan een fout tijdens het productieproces. De kans dat er een genetische oorzaak in het spel is, is bij kinderen veel groter. Valt je auto na 25 jaar stil, dan kan dat aan van alles te wijten zijn.”

Sommige kinderen reageren op een Covid-19-infectie met een ontstekingsreactie in het hele lichaam, het zogenoemde Multisysteem Inflammatoir Syndroom (MIS-C). Weten we hoe dat komt?

“We hebben dat onderzocht, en ook in dat geval is er een genetische oorzaak. Veel meer kan ik er op dit moment nog niet over zeggen. Onze publicatie daarover ondergaat nu peerreview en verschijnt binnenkort.”