Race tegen de klok voor bescherming van cultureel erfgoed in Oekraïne tegen oorlogsgeweld: "Dit is ons verhaal" 

Voorlopig speelt de oorlog in Oekraïne zich vooral af rond Kiev, en in het oosten en zuiden van het land. Daarom proberen medewerkers van het Andrey Sheptytsky National Museum in Lviv nog zo veel mogelijk cultureel erfgoed in veiligheid te brengen. Het museum is gesloten sinds 24 februari, de dag waarop Rusland Oekraïne is binnengevallen.

Het National Museum is opgericht in 1905 door aartsbisschop Andrey Sheptytsky en heeft in zijn geschiedenis al twee wereldoorlogen doorstaan. Sheptytsky heeft als oprichter 10.000 stukken geschonken aan het museum, en in de loop der jaren is de collectie alleen maar uitgebreid.

Het museum is gewijd aan typisch Oekraïense kunst en cultuur in de meest uiteenlopende vormen. Er staan veel grote barokstukken en portretten. Die worden nu in allerijl ingepakt in kartonnen dozen en bubbelplastiek, en gestockeerd in schuilkelders. Het is haastwerk, tijd om speciale inpakmaterialen te gebruiken en broze materialen te beschermen, is er niet. 

"Ik voel de tranen soms opborrelen, omdat hier zo veel werk in kruipt. Dit vraag veel tijd en energie van ons", zegt Ihor Kozhan, directeur van het National Museum over deze reddingsoperatie. 

"We doen dit ten goede, want we moeten voor ons erfgoed zorgen. Dit is onze nationale schat. Maar als je die lege muren ziet, dan voelt dat zo triest, zo bitter. We hadden nooit gedacht dat dit zou kunnen gebeuren. Want een museum moet leven, het heeft bezoekers nodig."

Het National Museum in Lviv heeft ook een grote afdeling zeldzame oude boeken en religieuze manuscripten. Meer dan 12.000 stuks liggen er opgeslagen, en moeten nu plots zo voorzichtig mogelijk ingepakt en verplaatst worden. Anna Naurobska, hoofd van die manuscriptenafdeling, vreest voor schade. "Maar dit is ons verhaal, ons leven. De collectie is enorm belangrijk voor ons."

Ook op andere plekken in Lviv en elders in Oekraïne worden zo veel mogelijk stukken in veiligheid gebracht. In verschillende kerken worden sculpturen bedekt met karton of lakens. Als religieuze plaatsen vrezen ze des te meer een doelwit te zijn in deze oorlog. Anderzijds vrezen museumdirecteuren dat ze weinig kunnen doen bij een aanval of bombardement, want door een gebrek aan investeringen zijn veel gebouwen niet of onvoldoende uitgerust met pakweg rookmelders of brandblussers.

In Odessa, een stad in het zuidwesten van Oekraïne die omsingeld zou zijn door de Russen, heeft het Odesa Fine Art Museum geprobeerd om enkele unieke werken van Kandinsky, een absolute pionier van de abstracte schilderkunst veilig te stellen. Er wordt ook gevreesd voor het Opera House, een opvallend neo-barok gebouw, al gaan de Oekraïners daar bijzonder creatief mee om. Er is een barricade opgeworpen om het gebouw te beschermen, en af en toe wordt daar een stukje muziek gespeeld.

In Ivankiv, ten noorden van Kiev, zijn er al belangrijke werken beschadigd van schilder Maria Prymachenko, één van de bekendste volkskunstenaars van Oekraïne en een grote naam waar onder meer Picasso en Marc Chagall fan van waren. Bij de inval in Ivankiv is het plaatselijke historisch museum bestookt, waar 25 werken van Prymachenko te zien zijn.

De Verenigde Naties zijn bezorgd over de toekomst van het culturele erfgoed in Oekraïne. In het land zijn zeven sites erkend als UNESCO Werelderfgoed, waaronder een deel van het historisch centrum van Lviv, de St. Sophia Kathedraal in Kiev en plekken in Odessa en Charkov, steden die al een tijdje onder vuur liggen van de Russische troepen.

"We moeten dit erfgoed beschermen, want dit getuigt van het verleden van een land", zegt Audrey Azoulay, directeur van UNESCO daarover. De Oekraïense autoriteiten zijn samen met de NAVO aan het bekijken hoe ze historische sites en monumenten kunnen beschermen tegen bombardementen en aanvallen. 

UNESCO bekijkt ook hoe museumcollecties op langere termijn veiliggesteld kunnen worden, als de oorlog in Oekraïne lang zou duren. Het is niet uitgesloten dat bepaalde stukken tijdelijk kunnen worden opgeslagen in buitenlandse musea, al moeten ze dan nog wel op een veilige manier Oekraïne kunnen verlaten.

Verschillende Europese musea laten zich ook niet onbetuigd in het conflict. Zo heeft het Hermitagemuseum in Amsterdam de banden met Rusland doorgeknipt. Beide musea wisselden al jarenlang werken uit, maar aan die samenwerking komt nu door de oorlog een einde. Het Amsterdam Museum opent wel een tijdelijk onderkomen in de Hermitage in Amsterdam, omdat hun gebouw wordt verbouwd. De feestelijkheden zijn door de oorlog in Oekraïne wel geschrapt.