Krijgsgevangenen zorgen ervoor dat Russen wél weten wat er in Oekraïne gebeurt: ‘Wij zijn helemaal geen vredestroepen’

“Niet huilen, mama, maak je geen zorgen”, zegt een gevangengenomen Russische militair via de telefoon tegen zijn snikkende moeder in Rusland. “Alles is goed met me. Ik bevind me in krijgsgevangenschap in Wit-Rusland, oh nee, ik bedoel in Oekraïne... Het is belangrijk dat jullie doorgeven wat we hier doen. Wat hier gebeurt, gaat alle perken te buiten. Onze troepen bombarderen ziekenhuizen, kleuterscholen, kraamklinieken.”

Op andere videobeelden die door het Oekraïense leger op de sociale media worden verspreid vertellen Russische militairen die gevangen zijn genomen, dat ze niet wisten dat ze naar Oekraïne zouden worden gestuurd om tegen de Oekraïners te vechten. Anderen dachten dat zij als bevrijders zouden worden verwelkomd door de Oekraïners die volgens het Kremlin onder een bewind van ‘neonazi’s’ zuchten.

“Wij zijn godverdomme helemaal geen vredestroepen, zoals ze zeggen”, zegt een andere krijgsgevangene huilend tegen zijn moeder in Rusland. “We zijn bezetters, mama. Het is echt een nachtmerrie.”

Naarmate de ‘speciale militaire operatie’ van Rusland tegen Oekraïne langer duurt, stijgt het aantal gesneuvelde Russische militairen snel, evenals het aantal soldaten die krijgsgevangen zijn gemaakt door de Oekraïners. Hoeveel het er zijn, is onduidelijk. Volgens Kiev hebben sommige Russische soldaten zich overgegeven omdat ze zich bedrogen voelen door hun commandanten.

Dienstplicht

Onder de Russische wet mogen dienstplichtige militairen niet ingezet worden voor dergelijke operaties als nu in Oekraïne. Maar hoewel president Poetin verzekert dat er alleen maar beroepsmilitairen en kontraktniki (soldaten met een kortlopend contract) aan de militaire operatie meedoen, zeggen tal van krijgsgevangenen dat zij wel degelijk voor de dienstplicht waren opgeroepen. 

De videobeelden maken deel uit van een bewuste campagne van de Oekraïners om de stemming onder de Russen te beïnvloeden. De Oekraïense autoriteiten hebben de site Okkoepant (Bezetter) opgezet met een lijst met namen van krijgsgevangenen met ernaast een knopje waarmee familieleden per mail contact kunnen opnemen. Ook kunnen bezorgde ouders uit Rusland naar een speciaal nummer bellen, waar ze informatie kunnen opvragen over hun zonen bij de troepen in Oekraïne van wie ze niets meer hebben vernomen.

“Het zijn krachtige, indrukwekkende beelden”, zegt Mart de Kruif, oud-commandant van de Nederlandse landmacht. Maar het doet hem ook ‘pijn’ om ernaar te kijken. “We hebben wereldwijd met elkaar afgesproken dat je krijgsgevangenen met respect moet behandelen. Het enige wat ze hoeven af te dragen, is hun naam, rang en identificatienummer. Ze inzetten voor propagandadoeleinden mag simpelweg niet.”

De Kruif gaat verder: “Toen gevangen Britse piloten tijdens de Golfoorlog in Irak op tv werden verhoord, vonden we dat allemaal schandalig. Nu het bij de Russen gebeurt, blijven we stil.”

Het Russische Comité van Soldatenmoeders, een actiegroep die al sinds de oorlog in Tsjetsjenië opkomt voor dienstplichtige militairen, zegt veel telefoontjes te krijgen van ouders die van hun zonen hebben gehoord dat ze onder dwang of met valse voorwendselen naar Oekraïne zijn gestuurd. 

“Moeders vertellen dat hun (dienstplichtige) zoons bellen met de klacht dat zij worden gedwongen een contract te tekenen”, zegt Olga Larkina, het hoofd van het Comité van Soldatenmoeders tegenover de onafhankelijke Russische nieuwssite Meduza. “Ze namen hun militaire dienstboekje in, zetten er een stempel in en klaar is Kees: nu zijn het ‘kontraktniki’. 

‘Kanonnenvoer’

Ongetwijfeld zijn er ook ouders die trots zijn dat hun zonen meedoen aan wat Poetin afschildert als een ‘heroïsche strijd tegen de neonazi's en de fascisten in Oekraïne’, maar het lijkt erop dat de berichten uit Oekraïne en de telefoontjes van gevangen soldaten toch onrust beginnen te zaaien in Rusland.

In Novokoeznetsk, diep in Siberië, kwam de plaatselijke gouverneur Sergej Tsiviljov onder vuur te liggen van bezorgde familieleden van soldaten die naar Oekraïne waren gestuurd. Ze verweten hem dat de autoriteiten de soldaten hadden misleid door te doen alsof het om een militaire oefening ging. 

“Ze werden als kanonnenvoer gestuurd”, roept een vrouw op beelden die Radio Free Europe/Radio Liberty toegespeeld kreeg van de bijeenkomst die gehouden werd op de basis van de oproerpolitie in de stad. Kennelijk was die belegd om de familieleden gerust te stellen nadat er berichten waren binnengekomen dat een aantal militairen van de eenheid waren gesneuveld bij de gevechten om het stadje Boetsja, even boven Kiev.

“Waar is uw zoon?”, wilde een andere vrouw weten, toen Tsiviljov zich eruit probeerde te wurmen met de verzekering dat “niemand tegen iemand heeft gelogen”. “Mijn zoon zit op de universiteit”, moest hij toegeven.

De gouverneur weigerde verder in te gaan op vragen van het publiek. “Jullie kunnen hier nu zitten schreeuwen en iedereen de schuld geven, maar ik vind dat we geen conclusies moeten trekken zolang een militaire operatie nog bezig is. We moeten geen kritiek hebben. Het zal binnenkort afgelopen zijn.” “Wanneer iedereen dood is?”, roept een vrouw.