Ex-NAVO-topman: ‘Het is mogelijk dat Poetin tactische kernwapens inzet. We moeten de realiteit onder ogen zien’

“De Oekraïners verdedigen zich tot dusver briljant tegen een overweldigende strijdkracht als het Russische leger. Ik ben tegelijk verrast door de relatieve onkunde van de Russische militairen, die slecht vorderen, apathie en zelfs angst tonen. Maar dat kan veranderen, en we moeten er rekening mee houden dat het Russische offensief nog momentum kan herwinnen.” 

Generaal op rust Wesley K. Clark (77) ziet ondanks de sterke Oekraïense defensie na twee weken oorlog de toekomst somber in. Net voor we hem zoomen in de VS loopt het nieuws binnen dat een kraamkliniek in Marioepol is geraakt door de Russen. Het is een mogelijke oorlogsmisdaad die herinneringen oproept aan de bloedbaden in Bosnië, waar Clark als militair lid van een onderhandelingsteam in 1995 de Dayton-akkoorden hielp sluiten. In Oekraïne lijkt zo’n vredesregeling nu verder af dan ooit. 

Vreest u nu een langdurig beleg van Kiev zoals Sarajevo werd belegerd door de Bosnische Serviërs tussen 1992-’95?

Clark: “Ja, ik denk dat dit nu het objectief is van Poetin.”

Om dit te voorkomen vraagt president Zelensky een no-flyzone zoals er ooit een was boven Bosnië. De NAVO weigert dit uit vrees voor een direct conflict. Kunnen andere landen dit niet doen met een VN-mandaat?

“Ja, ik denk dat het mogelijk is. De Verenigde Naties moeten Rusland oproepen tot een wapenstilstand en terugtrekking van zijn troepen. Bovendien zouden Russische troepen op hun huidige plaats gestopt moeten worden en een VN-vredesmacht zou tussen de stellingen van de Russen en de Oekraïners moeten plaatsnemen.”

Welke landen zouden hier deel van kunnen uitmaken, want vele hebben een kant gekozen?

“Er zijn genoeg landen in staat die geen lid zijn van de NAVO of banden hebben met Rusland, onder meer uit Zuid-Amerika, Afrika, Zuid-Azië en het Midden-Oosten. Ze hebben wel een VN-mandaat nodig...”

... maar Rusland heeft vetorecht in de Veiligheidsraad. Is dat te omzeilen?

“Er moet een manier worden gevonden via de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Zij kan de Russische veto’s overroepen, met als legitiem argument de verdenking dat de Russen oorlogsmisdaden plegen.”

Humanitaire corridors om burgers te evacueren uit omsingelde steden houden tot dusver geen stand. Kan de internationale gemeenschap binnenkort zelf ‘veilige zones’ voor burgers opzetten, zoals in Bosnië?

“Ik denk dat dit mogelijk is, maar ook dit kan alleen lukken met een VN-mandaat.”

Polen wil intussen zijn oude Mig-gevechtsvliegtuigen aan Oekraïne geven via de VS maar Washington vond dit geen goed idee. Hoe ziet u dit?

“Dit is volgens mij uitvoerbaar maar niet via de VS. Ze zouden de vleugels van de gevechtsvliegtuigen kunnen afnemen en ze vervolgens over de grens rijden van Oekraïne, waar je ze weer kan samenstellen. Of ze kunnen Oekraïense piloten ze over de grens laten vliegen. Dit kan wel niet in naam van de NAVO gebeuren, enkel op initiatief van individuele landen.”

Veel landen leveren Oekraïne wapens. Hoever kan je daarmee gaan zonder dat Rusland dit aangrijpt als vijandige daad en zich daarom gaat vergelden tegen een NAVO-lidstaat of -partnerland?

“Ik denk dat we moeten begrijpen dat Rusland in feite al de Derde Wereldoorlog volgens zijn eigen voorwaarden heeft verklaard, tegen het Westen en tegen de internationale rechtsorde. We moeten doen wat we kunnen om ons internationale systeem te beschermen, en dat begint nu bij het leveren van steun aan Oekraïne.”

Poetin bedreigde ook al NAVO-partnerlanden als Zweden en Finland. Moeten wij ze beschermen onder Artikel 5 mocht hij iets tegen hen proberen?

“De NAVO-ministers kunnen dit in beslotenheid overwegen. Maar Poetin bedreigt iederéén. Hij respecteert enkel het gebruik van geweld. Als Poetin je zwak vindt, dan zal hij je verder duwen.”

Poetin dreigde al met kernwapens. Hoe ernstig is dat?

“Het is volstrekt mogelijk dat Poetin tactische kernwapens inzet. Dit is de wereld waarin we leven. We moeten de realiteit onder ogen zien. We kunnen hier niet voor weglopen. We moeten tegen Poetin ingaan door middel van sancties, internationaal recht, de VN, en door steun te verlenen aan Oekraïne.”

Hoe moet de NAVO reageren op de nucleaire dreiging?

“Ik denk dat alle NAVO-lidstaten hun defensie-uitgaven spoedig moeten herzien en zich zo reorganiseren dat ze klaar zijn voor een nieuwe reeks van Russische veiligheidsuitdagingen. Dit betekent nu al kiezen om niet langer in derdewereldlanden te gaan vechten maar Europa collectief te verdedigen. Er is nu zoveel werk voor de boeg, met focus op onze defensie terwijl we individueel Oekraïne helpen.”

De NAVO stuurde al een reactie-strijdmacht naar de oostelijke flank. Volstaat dit als verdediging?

“Nee, de NAVO-reactie-eenheid is onvoldoende om Europa te verdedigen maar volstaat wel om Rusland af te schrikken. Het toont vooral aan dat alle NAVO-leden bereid zijn om troepen bij te dragen aan een beslissend gevecht als Rusland ons grondgebied zou schenden.”

Moet de EU intussen niet de gaskraan vanuit Rusland dichtdraaien om winsten te ontnemen die in de oorlog geïnvesteerd kunnen worden?

“Zoveel mogelijk ja, en progressief in de tijd.”

Hoe ziet u de rol die China speelt? 

“Poetin en Xi Jinping zijn al nauwe bondgenoten. Chinese verslaggevers zijn bijvoorbeeld al ingebed bij Russische strijdkrachten in Oekraïne. Ze werken al duidelijk samen tegen ons.”

Vreest u dat Xi de strijd in Oekraïne gaat misbruiken om iets te proberen tegen Taiwan?

“Ja, dit is nu een terechte bezorgdheid. De beste manier om dit te voorkomen is de Oekraïners nu volop steunen. China kijkt toe. Ik denk dat het onwaarschijnlijk is dat Peking een zet doet tegen Taiwan als de Russische strijdkrachten vastgepind raken in dit conflict.”

Welke lessen trekt u uit uw actieve rol op de Balkan destijds die de NAVO nu kan gebruiken?

“Je moet een zekere appetijt hebben voor risico. Je kan geen beleid van niet-risico volgen, want daarmee duw je alle risico’s gewoon voor je uit. We weten dat Poetins ambities niet stoppen in de toekomst. We moeten dus een manier vinden om te leren leven met dat risico. Dit betekent nu Oekraïne steunen zodat ze kunnen vechten, hetzij op zo’n manier dat we niet beschuldigd kunnen worden een nucleaire aanval te provoceren. De bezorgdheid is dat Rusland een kernwapen kan inzetten ongeacht wat de NAVO doet. Als Oekraïne zou wankelen en vallen, opent dat ook de deur voor een rechtstreekse aanval op de NAVO.”

Ook een aanval op de NAVO acht u een reële optie?

“Ik denk dat Poetin de NAVO graag zou vernielen. Een mogelijk scenario is dat hij voor binnenlandse onrust zorgt in Baltische staten en daar dan binnenvalt als zogezegde ‘vredeshandhaver’. Als de NAVO dan tussenbeide komt, zou hij dan bijvoorbeeld kunnen beweren dat hij er enkel Russische burgers beschermt, en dat conflict gebruiken als reden om ergens een kernwapen in te zetten.”

Bij ons in België leeft de vrees dat de NAVO-hoofdkwartieren een doelwit zijn. Moeten we bezorgd zijn?

“Elk land moet bezorgd zijn. Als Poetin nu niet wordt gestopt, zal zijn honger naar agressie alleen maar groeien.”

Is er een ‘rode lijn’ die de NAVO moet markeren om tussenbeide te komen, zoals u ooit als NAVO-opperbevelhebber in Europa mee besliste om de Serviërs te bombarderen die Albanese Kosovaren etnisch zuiverden?

“​​Ik hou niet van het begrip ‘rode lijn’, omdat het een uitnodiging voor potentiële agressoren kan zijn om er dan voortdurend rakelings langs te scheren. De NAVO-regeringsleiders moeten wel gaan nadenken tot op welk niveau ze in Oekraïne een humanitaire catastrofe willen tolereren en hoeveel bijkomende dreiging voor de NAVO ze nog kunnen absorberen. De wereldbevolking moet beseffen dat we in dit nieuwe normaal te maken hebben met een nucleair gewapende schurkenstaat in Rusland. Als we telkens terugdeinzen wanneer Rusland nog maar naar ons kijkt, gaan we vernietigd worden. We zullen onze moed en onze wijsheid moeten verzamelen en een nieuwe manier moeten vinden om met dit Rusland om te gaan.”