‘Fijn dat de maatregelen versoepeld zijn. Maar het doet ook pijn te zien hoe mensen samen genieten, terwijl ik alleen ben’

Thijs Antonneau (24) werd in 2013 als 16-jarige gecast voor de rol van Vincent in de Ketnet-serie D5R. Vandaag brengt hij zijn eigen muziek uit en studeert hij voor piloot in Oostende. Hij heeft tienduizenden volgers op Instagram, maar toch voelde hij zich de afgelopen twee jaar vaak eenzaam.

Thijs Antonneau: “De eerste lockdown viel nog mee. Ik woonde toen met mijn lief in Griekenland, zijn thuisland, en ik had daar ook een vriendenkring. Maar toen er een einde kwam aan die relatie en ik naar België terugkeerde, ging het bergaf. Ik zag mijn beste vrienden wel veel, allebei, maar toch voelde ik me steeds vaker eenzaam en op mezelf aangewezen. Dat gevoel heb ik nog steeds. Ik mis iets.”

Heb je veel dichte vrienden?

Antonneau: “Ik ken veel mensen en veel mensen kennen mij, maar mijn kring van hechte vrienden is eerder klein. Dat is met de jaren zo gegroeid. Op school ben ik gepest om mijn huidskleur, en daardoor kroop ik in mijn schulp. Na D5R is die terughoudendheid erger geworden. Waarom is iemand vriendelijk tegen mij: om wie ik echt ben, of omdat ze mij op tv hebben gezien? Mensen behandelen me soms als een object. Ik vertrouw zo weinig mensen, dat ik het gevoel heb dat er niet veel zijn die écht om me geven.”

Wat is eenzaamheid voor jou?

Antonneau: “Wanneer je bij niemand terechtkunt met je zorgen en problemen. Wanneer niemand vraagt of je je oké voelt.”

‘Na corona zal ik nog steeds eenzaam zijn’, schreef je op Twitter, ‘want ik ben niemands prioriteit.’ Dat klinkt eerlijk, maar vooral hard.

Antonneau: “Overal lees je dat jongeren en studenten zich eenzaam en slecht in hun vel voelen. Dat kan ik onmogelijk rijmen met wat ik elke dag op Instagram zie passeren. Daar doen ze zich gelukkiger voor dan ze zijn. Het lijkt alsof ze voortdurend een boeiend sociaal leven hebben, zelfs ten tijde van de ingrijpende coronamaatregelen. Dan weet ik: dat zijn toneelstukjes. En ze maken zichzelf verdrietiger met hun geënsceneerde geluk.

“Ik wil me kwetsbaar tonen. Ja, ik voel me slecht en ik heb soms donkere gedachten, en dat mag de wereld weten. Hopelijk beseffen anderen daardoor dat ze meer oog moeten hebben voor hun vrienden, attenter moeten zijn voor elkaar en vaker face to face afspreken. Het leven is niet altijd een perfect plaatje, ook niet bij jonge BV’s. Dus: check alsjeblieft of je vrienden oké zijn. Dat doe ik zelf vaak, soms is het maar een berichtje: ‘Lang geleden! Alles goed?’ Dat ik zelf zelden zulke berichten krijg, doet me pijn.”

Heb je de indruk dat de coronapandemie jouw generatie zwaar heeft getroffen?

Antonneau: “Absoluut. Ik had het er heel moeilijk mee toen ik in commentaren op Facebook las dat wij een zwakke generatie zijn. Maar onze ouders hebben nu eenmaal minder last van corona gehad: vijftigers gaan minder uit, hoeven niet allemaal op zoek naar een partner… Mijn generatie is sociaal erg actief, maar tijdens de pandemie konden we alleen nog via sociale media contact hebben met elkaar. Paradoxaal genoeg voel je je daar ook snel buitengesloten.

“Als ik me vroeger slecht voelde, nam ik het vliegtuig om de wereld en mijn buitenlandse vrienden te zien. Door de coronamaatregelen heb ik hen al heel lang niet meer kunnen opzoeken, waardoor ik alleen maar eenzamer werd. Ik kijk er erg naar uit om opnieuw te kunnen reizen. En de heropening van het uitgaansleven brengt wel wat soelaas.”

Een beetje maar?

Antonneau: “Tja... Na de eerste lockdown zag ik mensen met elkaar afspreken op sociale media en naar feestjes gaan. Maar ik had geen vrienden met wie ik dat kon doen. Ik zag rondom me van alles wat ik niet had in mijn leven. 

“Tijdens de lockdown was iederéén eenzaam, dat schept een band. Maar telkens als de maatregelen wat versoepeld werden, werd ik op mezelf teruggeworpen.”

JOB KWIJT

In diverse onderzoeken zei 45 tot 59 procent van de Vlamingen zich vorig jaar soms, meestal of de hele tijd eenzaam te voelen. 45 procent voelde zich ook eenzamer dan vóór de coronacrisis. En volgens een enquête van de KU Leuven had driekwart van de studenten afgelopen zomer last van eenzaamheid. De crisis liet zich in bijna alle westerse landen het hardst voelen bij jonge mensen, werklozen en alleenstaande ouders.

Leslie Hodge (psycholoog): “Maar eenzaamheid vind je overal, ook waar je het niet verwacht: bij mensen met een partner, bij je nieuwe collega… In mijn praktijk zie ik dat zelf dagelijks.

“Eenzaamheid betekent eigenlijk: ontevreden zijn met je relaties. Je kunt voorts een onderscheid maken tussen sociale en emotionele eenzaamheid. Bij sociale eenzaamheid heb je het gevoel niet tot een groep te behoren: je krijgt geen kaartjes voor je verjaardag, je wordt niet uitgenodigd door de wielerclub op zondag, enzovoort. Bij emotionele eenzaamheid mis je een hechte band met een hartsvriend of een partner.

“Iedereen voelt zich soms eenzaam. Dat is normaal, het hoort bij het leven. Maar als het lang aanhoudt, gaan je mentale welzijn en je fysieke gezondheid eronder lijden. Daar heeft de evolutionaire biologie een verklaring voor: omdat de overlevingskansen vroeger groter waren als je in een groep leefde, ervoer je ernstige stress als je erbuiten stond. Eenzame mensen worden letterlijk ziek: hun bloeddruk stijgt, hun immuniteit verzwakt en hun levensverwachting daalt.

“Als er iets ingrijpend verandert in je leven, dan is de kans groter dat je je eenzaam voelt. Als je relatie strandt, je van werk verandert, naar een andere gemeente verhuist of een kind krijgt, dan is het niet evident om sociale contacten te onderhouden. Je loopt het risico om in die nieuwe omstandigheden geïsoleerd te raken.”

Wat heeft de pandemie precies aangericht?

Hodge: “Door de maatregelen waren we gedwongen om binnen te blijven en konden we niemand ontmoeten. Jonge mensen kregen nauwelijks kansen om nieuwe mensen te leren kennen. Bovendien zijn zij volop hun identiteit aan het ontwikkelen en sociale contacten zijn dan onontbeerlijk. In de enquête van Sciensano over mentaal welzijn scoorden de jongeren het slechtst. Zij zullen de gevolgen nog lange tijd voelen.

“Het leven is nu weer min of meer normaal, maar sommigen zullen eenzame gevoelens blijven ervaren. Anderen zijn angstig geworden. We mogen nu weer meer, maar willen en durven we dat wel? Het is niet voor iedereen evident om je in een grote groep te mengen, of in een volle ruimte te gaan zitten. En we mogen niet vergeten dat veel mensen al vóór corona eenzaam waren.

“Anderen ontdekten door corona wel dat ze een beetje isolatie best comfortabel vinden. Ze hebben genoeg aan enkele hechte relaties: een paar collega’s, twee vrienden en een handvol familieleden. Dat vinden ze geen probleem. Maar als ze ooit met een tegenslag te maken krijgen, bestaat het risico dat ze geen robuust sociaal netwerk hebben.”

DOCHTERS OP KOT

Manuela Wouters (50) heeft haar twee dochters in haar eentje opgevoed. Nu zitten ze op kot en stelt Manuela vast dat ze geen uitgebreid sociaal netwerk heeft.

Manuela Wouters: “De voorbije twintig jaar stond bijna alles in het teken van mijn kinderen. Ik had nooit tijd om uit te gaan of een nieuwe partner te leren kennen. Ik voelde me soms al eenzaam vóór de coronacrisis, maar de lockdowns hebben er zwaar ingehakt. Mijn dochters zaten in quarantaine op kot en ik bleef alleen achter op mijn appartement.

“Corona treft ons nog altijd. Ik had voor mijn verjaardag een maand vooraf een tafel voor vijf gereserveerd in een restaurant: mezelf, mijn twee dochters en hun vriendjes. Eerst zegden de jongens af en daarna testte één van mijn dochters positief, dus ging het etentje niet door. Omdat ik niet zoveel familie of vrienden heb, kon ik niet meteen voor een alternatief zorgen. Die avond is dan het zoontje van een vriendin blijven slapen. Dat was mijn verjaardag. Ik probeer het te nemen zoals het komt, en dat etentje zal ik wel een andere keer organiseren, maar zo miste ik toch weer iets waar ik al een tijdje naar uitkeek.

“Ik kan eigenlijk wel goed alleen zijn, maar ik mis een diepere connectie met anderen: knuffels, de geur van mijn dochters, fysiek contact. Ik hunker ook naar babbels met andere mensen. Sommige mensen die in mijn flatgebouw wonen, heb ik nog nooit ontmoet. Vroeger ging ik elke dag keuvelen bij de onderbuurvrouw, maar zij is nu verhuisd naar een woon-zorgcentrum.”

Wat doet u tegen de eenzaamheid?

Wouters: “Ik kreeg twee jaar geleden een buddy van de organisatie ArmenTekort toegewezen. Met haar spreek ik één keer per week af. We zijn echte vriendinnen geworden, dat doet toch deugd. Ik kan het iedereen in mijn situatie aanraden.”

NIET MEER OP CAFÉ

Die groeiende eenzaamheid veroorzaakt ook een gezondheidscrisis. Wat kan de overheid doen, mevrouw Hodge?

Hodge: “Onderzoek wijst uit dat je met preventie veel kunt bereiken. Een goede buurtwerking kan mensen uit hun isolement krijgen.”

Minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) heeft nu het concept van de zorgzame buurten voorgesteld. Vanaf 1 maart krijgen 114 buurten in Vlaanderen financiële steun om ontmoetingen tussen mensen te stimuleren, bijvoorbeeld door een petanquebaan aan te leggen, of een fotomuur met de gezichten van alle bewoners van een flatgebouw samen te stellen. Tegelijk kunnen sociale werkers in kaart brengen wie problemen heeft.

Hodge: “De overheid doet veel, maar ze moet ook oog hebben voor armoede. Wie in armoede verkeert, raakt geïsoleerd en vereenzaamt sneller. Door corona zijn veel bedrijven failliet gegaan en mensen werkloos geworden. Daar komt nu de stijgende energiefactuur bij: veel mensen hebben het moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen.”

Eén van hen is Orenda Baetens (50) uit Lokeren. Ze is invalide en sinds kort alleenstaand. Via collectieve schuldbemiddeling probeert ze samen met haar 15-jarige zoon uit een financiële put te raken.

Orenda Baetens: “Vlak vóór de pandemie uitbrak, ben ik gescheiden van mijn man. Mijn zoon zit op internaat en dus zag ik soms dagenlang niemand. Tijdens de eerste lockdown heb ik me heel eenzaam en angstig gevoeld: ik zat alleen tussen vier muren, en wist niet waar naartoe.

“Gelukkig kon ik tussen de lockdowns door wel op woensdag en vrijdag als vrijwilliger blijven werken in het sociaal reisbureau van armoedevereniging De Moazoart in Lokeren. Daar zie ik mijn vrienden, zij zijn mijn dam tegen de eenzaamheid. Ik weet niet hoe ik het anders zou redden.”

Wat ik vaak hoor bij verenigingen die armoede bestrijden: ‘Mensen zouden meer buiten moeten komen, maar dat kost geld.’

Baetens: “Dat klopt. Waar ontmoet je mensen? Waar spreek je af met je vrienden? Op café, op restaurant of in de cinema. Maar één cola kost al 2 euro. Na een avond op café ben je veel geld kwijt. Dat kan ik me niet meer veroorloven, dus blijf ik thuis. Heel moeilijk vind ik dat, want ik ging vroeger vaak op café. Alleen op speciale dagen, zoals verjaardagen, probeer ik nog iets te doen.

“En als ik een nieuwe partner wil leren kennen, moet ik me inschrijven op datingwebsites. Wéér betalen.”

Was de coronacrisis financieel zwaar?

Baetens: “Tijdens de lockdowns niet, maar de laatste maanden is het leven wel veel duurder geworden. Ik moet rondkomen van de kinderbijslag en 100 euro per week, terwijl de elektriciteitsfactuur is ontploft. Met 50 euro kon ik vroeger een winkelkar vullen in de Aldi, nu is dat minder. Maar je kunt niet zonder eten en kleren, hè. Wat ik had gespaard voor sociale activiteiten, verdwijnt als sneeuw voor de zon. Dat is beangstigend. Als de prijzen blijven stijgen, zullen mijn zoon en ik binnenkort niets meer kunnen doen. Daar komt nog bij dat ik net heb vernomen dat ik mijn woning moet verlaten: de zoon van de huisbazin wil hier intrekken. Gelukkig heb ik mijn collega’s nog: zij zullen mee uitkijken naar een nieuwe woning. Ik weet niet wat ik zonder hen zou doen.”

Wat als u uw vertrouwde buurt moet verlaten en verder weg moet gaan wonen?

Baetens: “Ik heb geen auto, dus het mag niet veel verder zijn. Ik heb de voorbije jaren wel voor een elektrische fiets kunnen sparen, want als je niet mobiel bent, zit je opgesloten in je eigen huis. Die fiets is voor mij geen luxeproduct, maar de invulling van een basisbehoefte.”

Redt uw zoon het?

Baetens: “Ik spaar zoveel mogelijk om hem elke week toch 5 of 10 euro te kunnen toestoppen, maar dat lukt niet altijd. Hij heeft geen vaste hobby’s, maar ik weet niet of ik ze zou kunnen betalen. Met zijn vrienden gaat hij soms naar een wedstrijd van Sporting Lokeren kijken. Dat vindt hij heel plezant, dus probeer ik zijn tickets te betalen. Maar een drankje tijdens de rust is er niet bij.

“Hij wil soms nieuwe Nikes of merkkledij om erbij te horen, of geld om iets te drinken of een broodje te eten met zijn leeftijdsgenoten. Dat is niet altijd mogelijk. Maar het is een fantastische jongen en hij begrijpt de situatie: ‘Als het niet gaat, mama, dan stellen we het een maandje uit.’ Ik zou hem zo graag meer willen geven. Hij wil nu zo snel mogelijk een job vinden om wat bij te kunnen verdienen.”

Nu is corona wel bijna achter de rug.

Baetens: “Het is een verademing om weer mensen op straat te zien. Ik wil volgende zomer weer vrijwilliger zijn op de Lokerse Feesten. Dat zal me deugd doen. Maar er is ook een keerzijde. Ik doe graag eens een terrasje, zoals iedereen, maar dat kan hoogstens één keer per maand. Nu alles weer mag, kan ik niet doen wat ik wil.”

Wouters: “Ik herken dat. Het is fijn dat de maatregelen versoepeld zijn, maar het doet me ook pijn als ik zie hoe mensen samen genieten, terwijl ik alleen ben.”

Stevige knuffel

‘In de lockdown was iedereen eenzaam, nu ben ik weer in mijn eentje eenzaam’: herkent u dat probleem, mevrouw Hodge?

Hodge: “Nu bijna alles weer mogelijk is, zien veel eenzame mensen de hele wereld feesten, terwijl zij geïsoleerd achterblijven. We moeten hen echt in de gaten houden, want het zijn er véél.”

Volgens Facebookoprichter Mark Zuckerberg zullen we binnen afzienbare tijd als avatars in een online universum leven. Dan spreken we virtueel af om bij te kletsen en te gamen, in plaats van op café te gaan. Ziet u daar iets in?

Hodge: “Mark Zuckerberg heeft er belang bij om zo’n wereld te promoten, maar ik zou ervoor passen. Je hebt er zoveel meer aan als je elkaar fysiek kunt ontmoeten en aanraken. Bellen of facetimen is als fastfood: het stilt de honger, maar het verzadigt je niet zoals een voedzame maaltijd. Je moet oogcontact kunnen maken en subtiele gebaren kunnen opvangen, in plaats van te gokken of iemand in de camera kijkt of niet. Dat we konden videobellen tijdens de lockdowns, heeft veel mensen zeker geholpen: grootouders konden hun kleinkinderen spreken, werknemers zagen hun collega’s. Maar wie geen computer of internet heeft, of er niet goed mee overweg kan, viel uit de boot. Die mensen zijn geïsoleerd geraakt.

“Tegelijk hebben we gemerkt dat virtueel vergaderen en ’s avonds e-peritieven de contacten in het echte leven niet kunnen vervangen. Het voldoet gewoonweg niet. Een aanraking, een schouderklopje, een stevige knuffel: dat hebben we nodig tegen de eenzaamheid.”

Wat is uw raad aan mensen die zich eenzaam voelen?

Hodge: “Zij kijken na verloop van tijd door een donkere bril naar de wereld en staan cynischer tegenover relaties: ‘Een partner is niet voor mij weggelegd.’ Of: ‘Ik ben de moeite niet waard.’ Een onderzoek bij eenzame jongeren toont dat ze meer geneigd zijn om een uitnodiging voor een evenement af te slaan: ‘Mensen zullen het niet fijn vinden als ik kom.’ Door die negatieve instelling houden ze hun eigen eenzaamheid in stand. Als je vermoedt dat iemand eenzaam is en die gaat niet in op je uitnodiging om ergens naartoe te gaan, dan kan het geen kwaad om aan te dringen.

“Wie zich eenzaam voelt, moet in nieuwe netwerken durven te stappen. Sluit je aan bij een boekenclub, een toneelvereniging of een vereniging tegen armoede. En als je dat een te grote stap vindt, kun je overwegen om eerst een cursus sociale vaardigheden te volgen.

“Het is wel zo dat je daarmee niet elke vorm van eenzaamheid kunt oplossen. Wie zijn partner heeft verloren, zal een blijvend gemis ervaren. Dan moet je een nieuwe balans proberen te vinden en uitzoeken welke andere relaties je vreugde kunnen geven, zoals familie of vrienden. Maar bovenal moet je de relatie met jezelf goed onderhouden. Wie lange tijd eenzaam is, gaat slechter voor zichzelf zorgen, sport minder en eet minder gezond. Kook toch maar die voedzame maaltijd voor jezelf en draag eens dat nieuwe shirt: zo ga je jezelf automatisch beter voelen en ben je sneller geneigd om andere mensen te willen ontmoeten.”

Wat kan ik doen om eenzame mensen in mijn omgeving te helpen?

Hodge: “Het is belangrijk om je ogen en oren open te houden. Aan de ontbijttafel kun je je partner oprecht geïnteresseerd vragen hoe het gaat. Praat met je buren en je collega’s. Zo ontstaan warme en betekenisvolle connecties waar iedereen iets aan heeft. En durf bij mensen die zich openstellen, ook door te vragen in plaats van alleen maar te troosten: ‘Waarom voel je je eenzaam? Wat kan ik betekenen?’ Probeer hen vervolgens in contact te brengen met een netwerk, zoals een vereniging, een buurtcomité, enzovoort. Jammer genoeg rust er een groot taboe op eenzaamheid. Mensen die eenzaam zijn, voelen dat vaak als een falen aan en willen het niet openlijk toegeven. Bovendien is zoiets moeilijk van een gezicht af te lezen. Maar de coronacrisis heeft wel één grote verdienste: eenzaamheid is bespreekbaar geworden.”

© Humo