President Volodimir Zelenski: "We moeten erkennen dat Oekraïne niet kan toetreden tot de NAVO"

De Oekraïense president Volodimir Zelenski geeft voor het eerst toe dat zijn land niet kan toetreden tot de NAVO. Dat was het belangrijkste argument voor Rusland om Oekraïne binnen te vallen. De uitspraak kan begin van uitweg bieden uit de crisis, maar dat wil nog niet zeggen dat Oekraïne plooit. Ook voor Rusland zou dit een manier bieden om een punt te zetten achter een oorlog die mogelijk lang en erg duur zou kunnen worden.

"We hebben jarenlang gehoord dat de poort (van de NAVO) voor ons open stond, maar we hoorden tegelijk dat we niet konden toetreden. We moeten die waarheid nu erkennen", zo zei de Oekraïense president Volodimir Zelenski vandaag. 

Ons volk begint te  begrijpen dat we enkel op onze strijdkrachten kunnen rekenen om ons te verdedigen

De Oekraïense president Volodimir Zelenski

BEKIJK - Een kort fragment uit de rede die Zelenski vandaag gaf:

Videospeler inladen...

"We horen argumenten als zou de Derde Wereldoorlog uitbreken als de NAVO een vliegverbod voor Russische vliegtuigen zou afkondigen boven Oekraïne... en daarom kunnen de Russen onze steden, ziekenhuizen en scholen bombarderen en onze mensen doden", aldus Zelenski, die eraan toevoegt dat zijn volk nu begrijpt dat het enkel op de eigen strijdkrachten kan rekenen om het land te verdedigen.

Dat klinkt bitter, maar is inderdaad een vaststelling dat de NAVO niet direct gaat tussenbeide komen in Oekraïne, iets wat zowat alle westerse leiders inclusief VS-president Joe Biden hebben uitgesloten. Dat zou de NAVO inderdaad in een conflict brengen met Rusland, net als Russische agressie tegenover Oost-Europese lidstaten overigens. Toch is de uitspraak van president Zelenski vandaag ook een diplomatieke troefkaart die hij wellicht al een tijd achter de hand hield.

Oekraïne liever in de EU dan in de NAVO?

De vrees van Russische strategen voor een toetreding van Oekraïne tot de NAVO is een van de belangrijkste argumenten geweest voor de Russische invasie in Oekraïne en de huidige oorlog. Zowel wegens de omvang van Oekraïne als de militaire en strategische gevolgen, zou die uitbreiding inderdaad Rusland fors hebben doen terugplooien.

Een aanvaarding daarvan door Kiev betekent echter nog niet dat Oekraïne zich afkeert van het Westen en zich onder de Russische invloed gaat nestelen. Daarvoor is de woede in het land over de Russische invasie en de verwoestingen wellicht te groot, ook  bij de Russischsprekende minderheid.

De voorbije week had Oekraïne -en in het spoor ook Georgië en Moldavië- lidmaatschap van de Europese Unie aangevraagd. Dat is een langdurig proces, maar is zeker niet van de baan en kan de richting aangeven die Zelenski op termijn uit wil gaan. Via de EU zou Oekraïne alsnog kunnen aansluiten bij het Westen op een manier die militair minder bedreigend zou kunnen zijn voor Moskou. 

"Laat een uitweg open voor uw vijand"

We zijn nog ver van een compromis, maar voor Rusland zou een opgeven van de NAVO-ambitie door Oekraïne de deur openen om zich uit het Oekraïense moeras en uit de oorlog terug te trekken. Die verloopt duidelijk minder vlot dan Moskou had gehoopt en - alhoewel al een tijd geen nieuwe cijfers meer bekend zijn gemaakt - lopen de verliezen aan beide kanten hoog op. Zeker is dat de economische kosten van de sancties en het imagoverlies voor Rusland erg groot zijn.

Als Kiev nu op dit voor Moskou cruciale punt zou toegeven, kan de Russische leider Vladimir Poetin zonder al te veel gezichtsverlies zijn troepen terughalen. Wellicht wil hij ook nog andere prijzen binnenhalen zoals de erkenning van de annexatie van de Krim of van de pro-Russische "volksrepublieken" in Donbas, maar het biedt hem een weg uit een wellicht langdurige en erg dure oorlog die tot sociale onvrede in eigen land en mogelijk een ongewild conflict met de NAVO zou leiden.

Zelenski lijkt zo in de leer te gaan bij Sun Tzu, de beroemde Chinese strateeg uit de 5e eeuw voor Christus: "Laat uw vijand een uitweg eerder dan tot de dood te moeten vechten". Voor Zelenski en voor Oekraïne staat het behoud van de onafhankelijkheid en vrijheid centraal evenals het vermijden van een nieuwe overheersing door het buurland, ook al moet dat dan tegen enkele territoriale concessies en het opgeven van de NAVO-ambities. Zelenski eist echter wel dat hij in dat geval ernstige veiligheidsgaranties buiten de alliantie wil en de EU kan dat voor een deel bieden. 

Op zoek naar alternatieve militaire garanties?

Opvallend is dat president Zelenski zijn uitspraken deed tijdens een videoconferentie met vertegenwoordigers van de Joint Expeditionary Force (JEF). Dat is een militair samenwerkingsverband dat het Verenigd Koninkrijk heeft opgezet met Nederland, Noorwegen, IJsland, Denemarken, Zweden en Finland en de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen.

Op Zweden en Finland na zijn die landen lid van de NAVO. De Baltische staten zijn voormalige Sovjetrepublieken. Ze voeren samen militaire oefeningen uit, maar werken ook samen met de NAVO. Het VK is als initiatiefnemer en atoommacht de leider van de JEF. Het militair samenwerkingsverband houdt geen automatische wederzijdse verdediging onder de lidstaten in zoals de NAVO dat wel doet.

Ruslandkenner Jan Balliauw: "In Kiev hoopt men dat Poetin een uitweg zoekt"

Kan dit een kantelpunt zijn? "Deze uitspraak is bedoeld om de hoofdreden van de Russische invasie in Oekraïne weg te nemen", zegt VRT NWS-journalist Jan Balliauw. "In Kiev bestaat vermoedelijk de hoop dat president Poetin een uitweg zoekt omdat het militaire offensief minder voorspoedig verloopt dan gehoopt."

"We moeten nog zien hoe het Kremlin reageert. Maar we mogen natuurlijk niet vergeten dat er nog andere eisen zijn van Rusland: de erkenning van de annexatie van de Krim en de onafhankelijkheid van de "volksrepublieken" Donetsk en Loegansk. Dat is op dit moment niet aanvaardbaar voor Oekraïne."

Bekijk het gesprek met Jan Balliauw vanuit Moldavië in "Het Journaal":

Videospeler inladen...

Meest gelezen