‘Ze hebben in Odessa echt het idee dat ze de Russen kunnen tegenhouden’

Dag Michael, je was onder meer in de westelijke stad Lviv en havenstad Odessa. Tot nu toe is het meeste oorlogsgeweld ze daar bespaard gebleven, maar sinds deze week slaan ook daar raketten in. Hoe reageren de inwoners?

‘Het lijkt alsof de Russische bombardementen steeds willekeuriger worden, en steeds vaker burgers raken. Dat wordt hier opgevat als een teken van frustratie van de Russen over het moeizame verloop van de oorlog.

‘Er is zwaar gevochten om Mykolajiv, de stad die het Russische leger scheidt van Odessa. Dertig kilometer ten noorden ervan hebben de Russen ook een omtrekkende beweging willen maken, maar daar lijken ze een zware nederlaag te hebben geleden. De gevechten waren fel, ik heb in Mykolajiv veel doden gezien, maar de Russen zijn verslagen door het Oekraïense leger en burgers met kalasjnikovs. Daardoor kan Odessa zich in relatieve rust opmaken voor de strijd.

‘Ze hebben in Odessa echt het idee dat ze de Russen kunnen tegenhouden. Op zee drijft een Russische oorlogsvloot, daar zitten landingsvoertuigen bij. Dat is bedreigend, maar ze denken hier ook: zet die soldaten maar neer op het strand en zie wat er gebeurt. Ik heb daar loopgraven gezien, en een tank verstopt achter strandhuisjes. En de straten van Odessa liggen vol blokkades. Elke zandzak is een extra hindernis.’

Rusland zou troepen uit onder meer Tsjetsjenië en Syrië naar Oekraïne halen. Zien de Oekraïners dat als een gevaar?

‘Daarover maken ze grappen. Die Syriërs, zeggen ze, zullen hier bevriezen zolang het koud is. Van de Tsjetsjenen gaan filmpjes rond waarin ze zich dreigend verzamelen. Daar steken de Oekraïners een beetje de draak mee, zo van: die hebben hier niks te zoeken, ze zullen verdwaald raken. Laat ze eerst maar eens hier komen.’

Het einde van het conflict lijkt nog niet in zicht. Hoe optimistisch zijn de Oekraïners over de toekomst?

‘Niemand denkt dat het bijna afgelopen is. Er zijn vredesbesprekingen, maar het minste wat de Russen zullen opeisen, is de Donbas, Loehansk en de Krim. Als ik Oekraïners vraag of ze die zouden willen afstaan aan Rusland in ruil voor vrede, kijken ze me heel raar aan. De Donbas is Oekraïne, de Krim is Oekraïne; hoezo zouden de Russen dat mogen houden? Ze hebben het gevoel dat ze de Russen op veel plekken gestopt hebben, of in elk geval zwaar vertraagd. Oekraïne zal de handdoek niet snel in de ring gooien, denk ik.’

‘Ik moet er wel bij zeggen: ik sprak de Oekraïners die zijn achtergebleven. De mensen die zijn gevlucht en ooit naar huis hopen terug te keren, hebben wellicht andere overwegingen. En ik weet niet hoe de mensen in Marioepol, waar de situatie vele malen erger is en waar je niet eens kán vluchten als burger, erover denken. Daar vallen zoveel burgerslachtoffers, dat is een totaal andere situatie.’

President Zelensky bekritiseert regelmatig westerse landen omdat ze te weinig hulp zouden bieden. Klinkt die kritiek ook op straat?

‘Er is natuurlijk die discussie over het instellen van een no-flyzone, maar daar hoorde ik hier weinig over. Ze zijn blij met elke buitenlander die er wel is. Niemand is op mij afgestapt om te zeggen: jij komt uit een land dat ons niet wil helpen. Mensen van noodorganisaties worden echt omhelsd. Ik denk dat die kritiek op politiek niveau meer klinkt dan op een lager niveau, ook al vallen hier de meeste slachtoffers. De woede richt zich vrijwel uitsluitend op Rusland en op Poetin.’

Hoe was het voor jou om als journalist door Oekraïne te bewegen?

‘Aan de randen van steden heb je grote roadblocks, met beton en stalen kruizen, vaak staat er ook een tank. Ook onderweg kom je om de zoveel kilometer een checkpoint tegen.

‘Ik heb een speciale accreditatie van het Oekraïense ministerie van Defensie, die moet je dan laten zien, met je paspoort. Dat werd altijd vertrouwd en geloofd. Ze controleerden onze auto, zagen dan de helmen en kogelvrije vesten achterin liggen, waarna iemand een keer voor de grap vroeg: waar is je kalasjnikov? Als je de onveilige kant opgaat, wensen ze je sterkte. Ik heb in Amerika lastigere controles gehad.

‘Eenmaal binnen in Odessa zijn er niet zoveel checkpoints, daar rijdt het openbaar vervoer gewoon. Wel is het centrum helemaal afgesloten. Daar zijn ze wantrouwiger: je mag er alleen in onder begeleiding van een militair, die bijvoorbeeld kijkt of je geen foto’s maakt waar de Russen wijzer van kunnen worden.

‘’s Avonds geldt er een uitgaansverbod, om acht uur moet je binnen zijn en dat doet ook iedereen. Veel mensen doen hun lichten uit of verduisteren hun woning. Ik zat met de fotograaf in een hotel waar grappig genoeg een bar was die bier had, ook al is alcohol nu verboden. Er zaten daar ook lui die eruit zagen alsof ze wel vaker wat smokkelden. We veroorloofden ons aan het einde van de dag dan één biertje. Dat was wel prettig.’