Viroloog Emmanuel André: ‘Kudde-immuniteit waar we ooit op hoopten is niet mogelijk’

“We hebben vandaag verschillende scenario’s”, zegt Emmanuel André (39), viroloog aan de KU Leuven. “Bij het begin van de pandemie hadden we er maar één: vermijd besmetting en laat je vaccineren. Nu is de situatie complexer. We kunnen niet meer iedereen over dezelfde kam scheren qua kwetsbaarheid en bescherming, ook niet nu de meeste cijfers opnieuw stijgen. Een derde van de bevolking heeft de ziekte gehad. Nog meer mensen zijn gevaccineerd. De meest fragielen krijgen wellicht een extra booster. Het risico op individueel niveau is nu nog meer dan vroeger anders voor andere doelgroepen.”

Wie niet gevaccineerd is en nog niet besmet werd, blijft kwetsbaar?

Emmanuel André: “Die mensen behouden het initiële risico, uiteraard. Omikron, en ook de volgende varianten wellicht, zijn niet zo mild als we hadden gewild. Voor wie volledig onbeschermd is, geldt nog altijd: vermijd infectie en laat je vaccineren. Voor de meeste mensen ligt het nu subtieler. Als je drie dosissen kreeg van het vaccin, en daarbovenop een of meerdere keren werd besmet, dan zit je op een hoog niveau van bescherming, maar die zal de komende maanden wel afnemen.”

En dus stelt het dilemma zich voor mensen met drie prikken, zonder besmetting: kan ik mij niet beter nú laten infecteren dan over enkele maanden, wanneer de vaccins minder bescherming zullen bieden? Moet ik infectie niet opzoeken?

“Als arts kan ik u natuurlijk nooit aanraden om bewust infectie op te zoeken. En als u wat ouder bent, of als uw immuunsysteem niet zo goed werkt, of als je in een andere risicogroep zit – wees dan extra voorzichtig, draag een masker en neem de extra booster als die aangeraden is voor u. Maar voor de meerderheid is de situatie inderdaad anders.”

Vandaar, nogmaals, de vraag: is het dan niet slim om nu infectie op te zoeken? U mag dat niet aanraden als arts, maar is het niettemin de juiste keuze?

“Ik zou zeggen dat dit voor de meerderheid van de mensen, die al goed gevaccineerd werd, de boodschap is: wees voorzichtig, maar maak je niet te veel zorgen. Als je nu geïnfecteerd raakt, zul je wel oké zijn. Je bent misschien een week flink ziek, maar erger zal het niet worden. En wees gerust: we evolueren naar een endemische situatie en je zal sowieso vroeg of laat besmet raken. Zoek besmetting niet op, ze komt sowieso wel.”

Dat blijft een frustrerend antwoord. Het is oké om besmet te worden, maar neem toch maar je voorzorgen. Wat moet je daarmee als individu?

“Als maatschappij hebben we de geïnformeerde keuze gemaakt dat de meeste mensen hun voorzorgsmaatregelen mogen droppen. En zich mogen gedragen zoals dat vandaag in onze samenleving toegelaten is. Als je niet besmet raakt in die omstandigheden, dan wil dat zeggen dat je immuniteit nog uitstekend is of dat covid niet aanwezig is in je omgeving. Maar je komt sowieso in contact met het virus en je immuniteit zal sowieso afnemen. Het is niet aangewezen om te doen alsof het een keuze is. Het zal gebeuren, maar een doorgemaakte infectie zal ook je immuniteit weer opkrikken.”

Dan is het zeker geen goed idee om je te blijven isoleren, om FFP2-maskers te dragen in de winkels, om restaurants te vermijden?

(denkt lang na) “Dat is een erg moeilijke vraag. We weten dat er uitzonderingen zijn, dat sommige jonge, gezonde mensen wel erg ziek worden en sterven aan covid. Maar dat geldt ook voor griep. Begrijp me niet verkeerd. Ik raad niemand aan om zich roekeloos te gedragen. Zeker niet als de kans bestaat dat je zou bijdragen aan een heropflakkering bij kwetsbare groepen. Houd zeker rekening met ouderen, met kwetsbaren. Ook een heropflakkering in de brede samenleving willen we natuurlijk liever vermijden.”

De coronabarometer staat in geel, terwijl hij daar niet hoort. Er zijn bijna 200 ziekenhuisopnames per dag, voor code geel mogen dat er maar 75 zijn.

“We wisten dat de politiek die barometer zo zou gebruiken. We gaan een beetje te snel – we mogen 120 maar rijden 130 – maar we zijn ons daarvan bewust. En het risico op oversterfte is vandaag toch veel lager dan bij alle vorige golven, ondanks het feit dat we bij elke golf nog dramatische situaties zien, en dit zal zo blijven.”

Er is nog oversterfte, met ongeveer 20 doden per dag?

“Ja, er is nog oversterfte, maar die neemt met elke golf af. We hebben al een flinke immuniteit opgebouwd. De kudde-immuniteit waar we ooit op hoopten, is niet mogelijk, maar we kunnen bij de grote meerderheid van de mensen zware ziekte voorkomen. Hou er ook rekening mee dat we ondertussen betere antivirale middelen hebben.”

Heeft België er daarvan niet te weinig aangekocht, veel minder dan Luxemburg, bijvoorbeeld?

“We moeten die middelen heel gericht inzetten, en in België weten we heel goed hoe we dat moeten doen. Er is veel expertise. We hebben goed in kaart welke patiënten gevaar lopen en welke minder. Laten we daarover dus niet pessimistisch zijn. Bij de deltagolf hadden we nog géén van die nieuwe antivirale middelen. Dit is een stap voorwaarts.”

Verwacht u dat de cijfers op intensieve zorg blijven zakken, terwijl alle andere cijfers helaas weer stijgen?

“Ik kan niet zeggen dat ik dat verwacht, ik hoop dat we handelen zodat ze niet te snel en niet te hoog stijgen. Dat we blijven inzetten op preventie en behandeling van kwetsbare groepen. Nu zie ik op intensieve zorg een oververtegenwoordiging van mensen met immuunproblemen en jonge mensen met bijvoorbeeld veel overgewicht die geen vaccin hebben genomen.”

Over vaccinatietwijfel gesproken: in Oekraïne ligt de vaccinatiegraad niet zo hoog. Worden deze mensen goed opgevangen en krijgen zij een vaccin aangeboden bij aankomst, weet u dat?

“Ik ben bij de operationele aspecten niet direct betrokken, maar onze artsen hebben veel aandacht voor de gezondheid van migranten en vluchtelingen. Dat wordt in België goed aangepakt. We weten dat een groot deel van de Oekraïners niet gevaccineerd is of geen booster heeft gekregen. Dat geldt dus ook voor de mensen die nu recent in België zijn aangekomen. Bovendien hebben zij hun reis gemaakt in ongunstige omstandigheden – in overvolle bussen en treinen. Ook de manier waarop ze worden opgevangen, bijvoorbeeld in hotels, zou kunnen leiden tot meer transmissie van het virus. Ik hoop dat we genoeg vertrouwen kunnen opbouwen bij deze populatie om de vaccinatie op te drijven. Vaccintwijfel hangt samen met wantrouwen in artsen en overheden.”

Voor alle duidelijkheid: we moeten hen beschermen omdat zij zelf erg ziek kunnen worden, niet omdat ze het virus binnenbrengen, want dat is er al.

“Precies. We moeten denken aan hún gezondheid. We mogen niet de indruk geven dat we vluchtelingen ontvangen met een naald. Onze prioriteit moet liggen bij een ontvangst in een gezonde omgeving. Dat zal al veel besmettingen vermijden. De tweede stap is zorgen dat ze snelle toegang hebben tot zorg, inclusief toegang tot informatie over vaccins en testen. De twee stappen zijn cruciaal.”

Hoe zien de komende maanden eruit?

“Er komen nog golven, en nieuwe varianten. Ik ga ervan uit dat algemene dwangmaatregelen niet meer nodig zullen zijn, omdat de samenleving leert hoe ze zich telkens moet aanpassen en omdat ons zorgsysteem nu meer wapens heeft dan twee jaar geleden. Maar het virus gaat niet meer weg, de komende decennia en wie weet hoe lang nog.”

Plekken waar men naar zero covid streefde, komen in de problemen. Zoals Hongkong. Is dat de boemerang van zero covid, of het gevolg van te late vaccinatie?

“Zero covid was aanvankelijk een goed idee om de initiële impact te kunnen beperken, toen er geen vaccins en antivirale middelen beschikbaar waren. Maar deze strategie is niet haalbaar op de lange termijn. Dan moet je echt bijna honderd procent vaccinatie hebben en vooral bij prioritaire groepen. Vandaag maak ik mij de meeste zorgen over China. Wat gaat daar gebeuren bij een enorme populatie die nog haast niet aan het virus werd blootgesteld? Daar zou een nieuwe grote wereldwijde golf kunnen ontstaan.”