PFOS-commissie stelt eindrapport voor: "Overheid was niet in staat om inwoners te beschermen"
In het Vlaams Parlement heeft de PFOS-onderzoekscommissie haar eindrapport voorgesteld. Ze duiden het chemische bedrijf 3M aan als grote schuldige van de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht, maar de commissie erkent ook een "collectieve beleidsverantwoordelijkheid". Namen van verantwoordelijke politici worden niet genoemd. "We hebben niet één beleidsbeslissing aan één verantwoordelijke kunnen toewijzen", zei verslaggever Willem-Frederik Schiltz (Open VLD) daarover.
Wat voorafging
De vervuiling door de chemische fabriek 3M in Zwijndrecht kwam opnieuw aan het licht door de graafwerken in het kader van de Oosterweelverbinding. In de grond op de werf werden hoge concentraties van de chemische stof PFOS gevonden, wat allerlei gezondheidsklachten, zoals kanker, kan veroorzaken.
Hoewel het probleem al jaren bekend was, werden pas vorig jaar voor het eerst maatregelen genomen. Op verschillende plekken wordt het eten van eieren van eigen kippen sindsdien afgeraden, zwangere vrouwen en kinderen moeten ook oppassen met groenten uit de eigen tuin.
In het Vlaams parlement is een parlementaire onderzoekscommissie opgericht die moet uitzoeken wie wat wanneer wist en of er fouten zijn gebeurd.
In juni vorig jaar ging de "parlementaire onderzoekscommissie PFAS-PFOS" officieel van start. De bedoeling was dat die commissie zou blootleggen hoe de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht tot stand kon komen, maar ook wie welke verantwoordelijkheid draagt in dat dossier. Na een maandenlang onderzoek en heel wat hoorzittingen, waarin onder meer 3M, OVAM maar ook verschillende politici ondervraagd werden, stelt de commissie vandaag haar eindrapport voor.
Daarin wordt het chemische bedrijf 3M, dat de vervuiling veroorzaakte, als grote schuldige aangewezen. De commissie vindt dat 3M niet transparant genoeg gecommuniceerd heeft over de vervuiling. Ze stoort zich ook aan de houding van het bedrijf, die haar eigen verantwoordelijkheid én de schadelijkheid van PFOS-stoffen in hoorzittingen is blijven minimaliseren. De commissie wil 3M officeel verantwoordelijk stellen én wil dat het bedrijf alle veroorzaakte schade vergoedt.
Wat met politieke verantwoordelijkheid?
Wat politieke verantwoordelijkheid betreft, is de commissie voorzichtiger. Bij de voorstelling van het eindrapport verklaarde Willem-Frederik Schiltz, die voor Open VLD optrad als verslaggever, wel dat "het overheidssysteem niet in staat is gebleken om inwoners doeltreffend te beschermen". Hij sprak over een "collectieve beleidsverantwoordelijkheid", maar namen van individuele politici werden aanvankelijk niet genoemd.
Het zou gemakkelijk geweest zijn als er één schuldige aangeduid kon worden, maar de realiteit is vaak complexer
"Het zou gemakkelijk geweest zijn als er één schuldige aangeduid kon worden", zei Schiltz daarover. "Maar de realiteit is vaak complexer. We hebben niet één beleidsbeslissing aan één verantwoordelijke kunnen toewijzen, maar de politiek draagt wel een verantwoordelijkheid in het systeem dat ze heeft opgezet."
Maar dat was buiten oppositiepartijen Groen en PVDA gerekend. Op de valreep dienden zij toch nog een amendement in om het eindverslag te laten aanpassen. Tijdens de hoorzittingen was namelijk gebleken dat de beslissing om niet breed te communiceren toen de vervuiling aan het licht kwam, genomen werd door de kabinetten van toenmalige ministers Ben Weyts en Joke Schauvliege. Groen en PVDA wilden (onder meer) dat expliciet laten opnemen in het verslag.
Het is een gemiste kans om te benoemen welke concrete politieke verantwoordelijkheden er zijn in dit dossier, want die zijn er wel degelijk
Maar het gaat ook over meer dan dat. “Wat nu op papier staat vind ik een gemiste kans. Een gemiste kans om te benoemen welke concrete politieke verantwoordelijkheden er zijn in dit dossier, want die zijn er wel degelijk", zei Jos D'haese van PVDA tijdens de laatste zitting van de commissie."Ik denk dat het duidelijk is dat in 2017 de wetenschappelijke kennis die nodig was om in te grijpen, op tafel lag en gekend was. Dat daar niet naar gehandeld is, is duidelijk. Hoe is het mogelijk dat als er onduidelijkheid is over het risico voor de volksgezondheid, dat dit dan niet onmiddellijk wordt uitgezocht?” Het amendement van Groen en PVDA werd uiteindelijk niet goedgekeurd door de commissie.
Nood aan kennisdeling als rode draad
Maar naast de politiek en 3M, richt het eindrapport van de commissie zich ook op de administraties van overheidsdiensten. De commissie stelt dat de "forse verkokering" van die administraties ervoor gezorgd heeft dat belangrijke informatie niet kon doorstromen en noodzakelijke beslissingen uitbleven. De commissie pleit ervoor om een einde te maken aan die verkokering en de "schotten tussen beleidsdomeinen, maar ook binnen beleidsdomeinen, af te breken".
"De nood aan kennisdeling is een rode draad", klonk het. Het gebrek daaraan heeft volgens de commissie gezorgd voor een "cascade van beslissingen op verschillende niveaus", maar een gebrek aan overzicht en een duidelijke eindverantwoordelijkheid.