Abramovitsj zit mee aan de onderhandelingstafel, maar niemand die echt weet wat zijn rol is

Niemand die precies weet wat zijn rol nu eigenlijk is. En toch zit de Russische miljardair Roman Arkadjevitsj Abramovitsj (55) in Turkije opnieuw aan de onderhandelingstafel van Oekraïne en Rusland. Een gesprek dat volgens de Oekraïense televisie begon met “een koud welkom en geen handdruk”. Het Kremlin bevestigde zijn aanwezigheid, maar ontkende meteen de beschuldiging dat Abramovitsj net als Oekraïense onderhandelaars vergiftigd werd bij een eerdere onderhandelingsronde in Kiev. Dat was “onwaar” en deel van de “informatieoorlog”, verklaarde een woordvoerder. 

Abramovitsj heeft al jaren de reputatie een vriend te zijn van Poetin, terwijl de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de Verenigde Staten gevraagd zou hebben sancties tegen de oligarch uit te stellen vanwege diens bemiddeling. Het geeft blijk van wat Abramovitsj’ intimi als de sleutel tot zijn succes beschouwen: zijn mensenkennis en kunst om iedereen te vriend te houden. 

Wees

De waanzinnig succesvolle carrière van Roman Abramovitsj is extra bijzonder als je weet hoe moeilijk zijn leven begon. Nauwelijks één jaar was de Rus toen zijn moeder het leven liet door bloedvergiftiging. Zijn vader Arkady volgde anderhalf jaar later, na een arbeidsongeval. De wees werd door zijn oom geadopteerd. Die stuurde hem op zijn achtste naar zijn grootmoeder in Moskou, omdat hij daar meer kansen zou hebben om het als zakenman te maken.

Toen hij achttien was, werd Abramovitsj opgeroepen voor het leger. Het boek Abramovich: The Billionaire From Nowhere beschrijft hoe de verlegen jongeling daar al zijn businesskwaliteiten toonde, net als zijn vermogen om met weinig woorden invloed uit te oefenen. Nikolaj Pantelejmonov, die samen met hem legerdienst deed, zou later in een Russische krant verklaren dat Abramovitsj “uit het niets geld kon maken”. 

Wanneer eind de jaren 80 het communisme ineenstuikte, zag Abramovitsj zijn kans om zijn ondernemerskwaliteiten uit te spelen. Hij handelde in speelgoedpoppen, autobanden en rubberen eendjes. Een twintigtal bedrijfjes richtte hij kort na elkaar op. Maar hij hield vooral ook zijn ogen open voor de vele staatsbedrijven die op de privémarkt belandden, zoals in de olie- en gassector. 

Jeltsin

Weinig ontmoetingen hebben Abramotivsj’ leven meer beïnvloed dan die met Boris Berezovsky, een voormalige wagenhandelaar die als goede vriend van toenmalig Russisch president Boris Jeltsin heel wat staatsbedrijven wist in te lijven. Via Berezovsky werd ook Abramovitsj een bekend gezicht in het Kremlin. 

Toen Jeltsin in 1996 op een verkiezingsnederlaag dreigde af te stevenen, riep hij de hulp in van zijn bevriende oligarchen. Zij financierden de campagne en zorgden voor positieve publiciteit. In ruil daarvoor konden ze staatsbedrijven aankopen voor een fractie van de reële waarde. Zo verwierf Abramovitsj samen met Berezovsky Sibneft, een van de grootste oliebedrijven in Rusland, voor amper 200 miljoen dollar. Tien jaar later zou hij het voor bijna 12 miljard dollar weer van de hand doen. 

In die hele periode was Roman Abramovitsj amper bekend buiten Rusland. Dat veranderde in 2003, toen hij op 46-jarige leeftijd de Londense voetbalclub Chelsea aankocht. De oligarch schold niet alleen de schulden van de club kwijt, maar zou er de komende jaren honderden miljoenen in pompen. 

Hij zou er heel wat coaches verslijten - veertien in negentien jaar - maar zou Chelsea ook naar de grootste successen in zijn geschiedenis loodsen: vijf keer de Premier League en de FA Cup, twee keer de Champions League en de Europa League en begin februari het WK voor Clubs. Toch is het al van 2018 geleden dat Abramovitsj in zijn skybox op Stamford Bridge gezien werd. Toen de voormalige Russische officier Sergej Skripal in Engeland vergiftigd werd, verstrengde het VK de visavoorwaarden voor Russische burgers. Abramovitsj, die nogal gesteld is op zijn privacy, zat niet te wachten op meer achtergrondchecks.

Goede banden met Poetin

Al die tijd werd gefluisterd dat de zakenman goede banden onderhield met Vladimir Poetin. Waar de machtsovername door Poetin voor heel wat oligarchen uit Jeltsins vriendenkring het einde betekende, kon hij gewoon blijven voortdoen. Dat hij in 2000 gouverneur werd van de regio Tsjoekotka voedde de geruchten dat hij Poetins steun genoot. Financial Times-journalist Catherine Belton schreef in haar boek over Poetins entourage dat de aankoop van Chelsea er zelfs in opdracht van de president kwam, om invloed te winnen in het Westen. Daarop klaagde Abramovitsj haar aan. Hij won de rechtszaak, de passage verdween uit het boek.

Roman Abramovitsj wist lange tijd alle verdachtmakingen van zich af te laten glijden. Maar naarmate de Russische invasie in Oekraïne escaleerde, kwam zijn band met Poetin meer in het vizier. Acht dagen voor de sancties van de Britse regering tegen hem en zes andere oligarchen zouden ingaan, zette de Rus zijn geliefde voetbalclub te koop. De opbrengst zal naar eigen zeggen naar de slachtoffers van de oorlog in Oekraïne gaan. 

Ondertussen blijft het speculeren over zijn precieze functie aan de onderhandelingstafel. Speelt hij een nog grotere rol in Poetins kring dan tot nu werd aangenomen? Is hij werkelijk begaan met een goede afloop? Buiten Abramovitsj’ naasten kan niemand het zeker zeggen. Wellicht wil hij dat zo houden.