Zitten ook in jouw straat of buurt PFAS? Check het op deze gedetailleerde kaart van Vlaanderen
Wie wil nagaan op welke plaatsen in Vlaanderen de grond mogelijk vervuild is met PFAS, kan dat voortaan doen op een onlinekaart. Naast de 3M-fabriek in Zwijndrecht zijn er namelijk nog meer dan 800 plekken, verspreid over Vlaanderen, waar deze chemische stoffen een risico kunnen vormen voor de gezondheid. Het gaat vrijwel altijd om plekken waar de brandweer blusschuim heeft gebruikt met PFAS erin. Ook in jouw buurt? Controleer het hieronder.
Nadat vorige zomer aan het licht was gekomen dat rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht, bij Antwerpen, de grond vervuild is met PFOS, is de Vlaamse overheid begonnen met alle plaatsen op te lijsten waar mogelijk nog van die amper afbreekbare stoffen in de grond zitten.
Dat resulteert in de onderstaande kaart van plaatsen in Vlaanderen waar mogelijk PFAS - de grotere familie waartoe PFOS behoren - in de grond zitten. Je kan erop inzoomen en zo voor jouw straat of buurt kijken wat de situatie is:
Hoe moeten we deze kaart nu lezen?
Brandweerterreinen en bedrijven
Vanzelfsprekend werden de fabrieken waar PFAS werden gemaakt duidelijk op de kaart gezet: 3M in Zwijndrecht en de fabrieken van Chemours en Dupont in Mechelen.
Daarnaast zijn er nog een aantal bedrijfsterreinen op de kaart aangeduid, maar dat is niet omdat er PFAS werden gemaakt, maar omdat er ooit een brand is geweest die geblust werd met schuim òf omdat die bedrijven een eigen bedrijfsbrandweer hebben, die mogelijk ook met blusschuim heeft geoefend, legt Karl Vrancken uit. “Het gaat dus niet om bedrijven die PFAS produceren of lozen”, benadrukt Karl Vrancken.
De kaart zal ook regelmatig geüpdatet worden, zegt Vrancken. "Bij OVAM worden wekelijks 4 à 5 onderzoeken afgerond. Op basis van de resultaten wordt de kaart regelmatig geüpdatet. De afgelopen dagen kreeg de kaart bijvoorbeeld al een update. Dat zal zo regelmatig gebeuren als er bijkomende informatie is uit metingen."
BEKIJK - Niet duidelijk wat PFAS en PFOS juist zijn? In deze korte clip leggen we het je helder uit:
Waarom deze kaart?
PFAS-deeltjes zijn zo klein dat ze gemakkelijk in het menselijk lichaam kunnen terechtkomen. Als ze zich daar blijven opstapelen, kunnen ze na verloop van jaren een risico vormen voor de gezondheid.
Voorzichtigheid is dus geboden, en daarom is dus ook besloten om in kaart te brengen waar in Vlaanderen mogelijk nog PFAS in de grond zitten, zegt opdrachthouder Karl Vrancken.
“We vinden het belangrijk om de mensen op de hoogte te brengen van de mogelijke gezondheidsimpact bij langdurige blootstellingen. Dus wordt er vanuit het Agentschap Zorg en Gezondheid een aantal voorzorgsmaatregelen te nemen om de blootstelling eraan te beperken.”
Vrancken merkt op dat het leeuwendeel van de mogelijk vervuilde terreinen brandweeroefenterreinen zijn. “Uit de eerste onderzoeksresultaten blijkt dat bij vele van die terreinen het tot een verontreiniging heeft geleid, dus vinden we het belangrijk om hierover open te communiceren naar de bevolking.”
Hoe is de kaart ontstaan?
Om alles in kaart te brengen heeft de Vlaamse overheid eerst aan alle gemeenten, provincies en het Netwerk Brandweer gevraagd om de locaties door te geven waar er in het verleden herhaaldelijk geoefend is met brandweerschuim of waar er grote branden zijn geblust met fluorhoudend schuim, legt opdrachthouder Vrancken uit.
Uit die inventarisatie is een lijst ontstaan. Die bestond uit maar liefst meer dan 4.000 locaties met een mogelijk risico op verontreiniging. “Op die lijst is vervolgens een eerste check gebeurd om te controleren of er op al die locaties risico’s waren, waardoor er een aantal al werden verwijderd”, zegt Karl Vrancken. Sinds augustus is de Openbare Afvalmaatschappij OVAM bezig al die locaties te onderzoeken en verkennende bodemonderzoeken aan het doen.
“In de lijst werd ook een beperkt aantal sites opgenomen waar OVAM al een oriënterend bodemonderzoek had lopen”, gaat Vrancken verder. “Dat is onder andere zo in Willebroek en Ronse, waar uit eerder onderzoek al gebleken was dat er een verontreiniging was.”
In Willebroek werd een PFAS-verontreiniging gevonden op het terrein De Naeyer. Daar stond vroeger een papierfabriek en wordt nu een nieuwe woonwijk aangelegd. In Ronse werden PFOS gevonden in de Molenbeek; naar de bron van de verontreiniging wordt nog gezocht.
Alles samen werden uiteindelijk een 800-tal plekken in Vlaanderen aangeduid als risicosite, en met daarrond een omtrek waarbinnen zogenoemde no regret-maatregelen gelden. Dat zijn voorzorgsmaatregelen waarvan je achteraf geen spijt zal krijgen dat je ze genomen hebt: bijvoorbeeld het advies om geen eieren of groenten uit eigen tuin te eten.
Voor terreinen van de brandweer gelden die no regret-maatregelen sowieso. Bij terreinen met een risico op industriële vervuiling is dat niet automatisch het geval en wordt eerst het risico verder bepaald alvorens er maatregelen genomen worden.
Als je een risicozone in je buurt vindt, hoef je je dan zorgen te maken?
Opdrachthouder Vrancken zegt dat je je niet meteen zorgen hoeft te maken als je ziet dat je in een risicozone woont, “maar je moet op de hoogte zijn van de adviezen”. Want, zo legt Vrancken nog eens uit, “PFAS is een stof die effecten kan hebben door een langdurige blootstelling en opstapeling in het lichaam”.
Het belangrijkste risico, zo zegt Vrancken, is een blootstelling via voedingsmiddelen die op verontreinigde gronden worden geproduceerd: voornamelijk via eieren van kippen die op een verontreinigde bodem rondscharrelen en in mindere mate via groenten die geteeld worden op een verontreinigde grond.
“Daarom wordt geadviseerd om het eten van eieren van eigen kippen en groenten uit de eigen tuin te beperken”, aldus Vrancken. “Er wordt niet gezegd dit niet meer mag; het wordt niet verboden. Daarom wordt ook geadviseerd om divers te eten en je voeding uit verschillende bronnen te halen. Als al de groenten die je eet uit een verontreinigde tuin zouden komen, krijg je op termijn een risico dat PFAS zich opstapelen in je lichaam.”
Voor kinderen stelt zich geen probleem als ze één keer gaan spelen in een verontreinigde zone, voegt Vrancken nog toe, “want eenmalige blootstelling is geen probleem; wel als ze er dagelijks zouden spelen”.
Voor kinderen geldt ook een groter risico dat ze PFAS binnenkrijgen dan voor volwassenen. Doordat ze vaak dingen in hun mond steken, kunnen ze sneller zand binnenkrijgen en omdat ze dichter bij de grond leven dan volwassenen zullen ze stof sneller inademen.
Via de website van de Vlaamse overheid is een overzicht te vinden van alle voorzorgsmaatregelen. Op de kaart kan je telkens ook doorklikken naar de maatregelen die gelden voor die bewuste plek.