De Antwerpse knoop begint bij ’s werelds grootste diamantdelver Alrosa. In Rusland is Alrosa goed voor 30 miljoen karaat, of 6.000 ton diamant per jaar. Meer dan de helft van de ruwe Russische diamant gaat traditioneel naar ons land. De slijperij verhuisde grotendeels naar lagelonenlanden als India, maar z’n handelsfunctie heeft Antwerpen nog steeds. Elke handelaar met wat naam, ook Alrosa, heeft in de Diamantwijk een kantoor.

“Je kan je de diamantmarkt voorstellen als een echte markt waar goederen verhandeld worden”, zegt Koen Vandenbempt, professor economie en bestuurder bij de Hoge Raad voor de Diamant. Niet met bananen of tomaten die per geïmporteerde bak gecontroleerd worden, maar met diamantsteentjes die stuk per stuk onder een vergrootglas en het oog van kenners belanden. Omdat Antwerpen sterk inzette op controle van herkomst, met onder meer het Kimberley-certificaat dat bloeddiamanten moet weren, heeft de stad een reputatie qua betrouwbaarheid. Op de Antwerpse ‘markt’ weet elke handelaar van elk steentje uit welke grond het komt: Botswana, Canada, Congo… of Rusland. Helder, tot dusver.

Nervositeit

Dat er flink wat waarde op de Antwerpse diamantmarkt belandt, blijkt uit een cijfer dat Antwerp World Diamond Centre (AWDC) onlangs bekendmaakte: 37,2 miljard dollar verhandelde diamant in 2021. Grofweg de helft import, de helft export volgens Vandenbempt. “Antwerpen is de meest aantrekkelijke markt voor diamant en het is geruststellend dat die trend zich ook in 2022 verderzet”, sprak AWDC-baas Ari Epstein begin februari. Drie weken later landden de eerste raketten in Oekraïne, en was dat voor handelaars in Russische diamant allesbehalve geruststellend. Intussen is de spanning in Antwerpen bijna voelbaar, zegt een insider. Bij iedereen die weet dat luxegoederen in oorlogstijd vroeg sneuvelen, bij handelaars die niet weten of ze nog evenveel Russische diamanten zullen verkopen, bij Indiërs die worstelen met hun vreedzame geloof.

Verschillende luxemerken maakten al bekend geen Russische diamanten meer te kopen. Onder hen Cartier en het Amerikaanse Tiffany & Co. Amerika riep een ban af voor diamanten uit Rusland, Vandenbempt doorprikt die: “De VS vormt een grote afnemer van geslepen diamanten, en die blijven er te koop, ook als ze origineel uit Rusland komen.”

Wacht. Had niet elke diamant een controleerbaar bewijs van herkomst? Hier wordt de diamanthandel minder helder. Waar de ruwe ‘steentjes’ bij aankomst in Antwerpen nog zo’n bewijs hebben, is dat tot nader order niet zo als ze België verlaten en aan een wereldreis beginnen. Vanuit Antwerpen vertrekt bijvoorbeeld veel diamant naar India, mogelijk keert die geslepen terug of belandt die in Dubai, of de VS. Als het eindproduct rond de vinger van een koper zit, krijgt die normaal wel een certificaat van echtheid, maar niet noodzakelijk van herkomst. “Zeker als de diamanten geslepen zijn, is het moeilijk om de oorsprong nog te traceren”, zegt Vandenbempt.“Dan moet je al een geoloog zijn om er nog een steen uit Rusland uit te halen”, zegt de insider. “Bij grote handelaars kan je misschien nog een certificaat van oorsprong krijgen, maar als je bij een kleinere speler shopt, kan je niet zo zeker zijn. Ook in Antwerpen.”

Russische stenen naar het evenbeeld van Vladimir Poetin dus: schijnbaar ongrijpbaar wegens geslepen. Dat laatste kwam naar verluidt tot uiting na de financiële crisis van 2008, toen Alrosa-vertegenwoordigers er bij handelaars in België op aandrongen ook een kantoor te openen in Dubai. “Velen zagen daar wellicht het commercieel potentieel van in,” zegt Vandenbempt. Meer dan tien jaar later blijkt het Midden-Oosten voor Poetin en Alrosa een handige vluchtweg om westerse handelsembargo’s te ontwijken, en ook in oorlogstijd diamanten te blijven verkopen.

Duizenden Belgische jobs

Welnu, wat te doen? Moet Antwerpen dan alsnog Alrosa-import weren? Het kan een hoop maar onmogelijk álle diamant tegenhouden. Een efficiënte boycot zou een wereldwijde moeten zijn. Vandenbempt: “Stel dat de Russische diamant verdwijnt uit Antwerpen, dan is dat alsof de Colruyt halfleeg wordt. Dan gaat men winkelen in Delhaize, en die staat in Dubai”. De insider denkt dat een Belgische ban wel iéts zou doen. “Als Antwerpen niks doet, ondergraaft het z’n eigen geloofwaardigheid als aanbieder van ethische diamant. Alrosa zou niet lachen als het tot een Belgische ban komt. Het zou een klap zijn. Maar de grootste klap zal voor Antwerpen zelf zijn.”

AWDC voorziet zo’n 10.000 bedreigde jobs bij een importban. Vandenbempt noemt dat realistisch.