‘Frankrijk is niet uit de gevarenzone’, zegt professor politieke theorie Jean-Yves Pranchère (ULB). Hij gelooft dat Emmanuel Macron, om nieuwe gelehesjesopstanden te voorkomen, veel vaker zijn toevlucht zal moeten nemen tot referenda.
Er zijn flinke bressen geslagen, maar de dijk tegen extreemrechts hield in Frankrijk opnieuw stand. Uiteindelijk was de race ook minder spannend dan net na de eerste ronde werd gevreesd, en boekte president Macron met 58,5 procent van de stemmen een ruime zege. Veel Fransen spuwen Emmanuel Macron weliswaar uit, op grond van zijn vermeende arrogantie en beleid op maat van de bemiddelde klassen, maar de afkeer van Marine Le Pen is nog een stuk intenser gebleken. Tot opluchting van velen, zowel binnen als buiten Frankrijk.
Beleefde u ook le grand ‘ouf’, zoals menigeen de uitslag zondag omschreef?
Jean-Yves Pranchère: Zeker, maar triomfalisme is niet aan de orde. Marine Le Pen is verslagen door Emmanuel Macron, met duidelijk cijfers. De afkeer van extreemrechts bij Franse kiezers is nog altijd groot. Maar Le Pen heeft veel meer stemmen behaald dan in 2017 en de banalisering van extreemrechts is in Frankrijk vandaag wijdverbreid. Als extreemrechts een meer competente politieke leider zou vinden, zonder de agressieve, bekrompen kantjes van Eric Zemmour en met meer brio, retorisch talent en betere dossierkennis dan Marine Le Pen, zouden de volgende Franse presidentsverkiezingen wél succesvol kunnen zijn. De situatie blijft uiterst gespannen. Alles zal afhangen van de vraag of Emmanuel Macron straks daadwerkelijk rekening gaat houden met de miljoenen Fransen die een hekel aan hem hebben. Macron heeft toegegeven dat hij zijn overwinning dankt aan kiezers die hem niet steunen maar Marine Le Pen wilden afstoppen. Dat is alvast vooruitgang te noemen.
De persoonlijke toekomst van Le Pen zal sterk afhangen van haar resultaat bij de parlementsverkiezingen in juni.
Is dit een grote persoonlijke nederlaag voor Marine Le Pen, die het weer niet heeft kunnen waarmaken tegen Macron, ondanks een historisch hoge score van extreemrechts?
Pranchère: Het is te vroeg om daar een uitspraak over te doen. Het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen is in elk geval nog lang niet uitgeteld. Gelukkig zal Le Pen niet kunnen beschikken over de disproportionele macht – want zo mag je het toch wel noemen – waarover een Franse president beschikt. Maar Frankrijk is niet uit de gevarenzone. De persoonlijke toekomst van Le Pen zal sterk afhangen van haar resultaat bij de parlementsverkiezingen in juni. Als ze verkozen raakt en zich vervolgens kan profileren als de leider van extreemrechts in het parlement, zal dat haar positie in haar partij versterken.
De traditionele centrumrechtse en centrumlinkse partijen in Frankrijk zijn in deze presidentsverkiezingen weggespoeld. Is het over en uit voor die partijen?
Pranchère: In de nationale Franse politiek doen de traditionele partijen het inderdaad beroerd. We zagen in deze presidentsverkiezingen drie grote politieke blokken opereren. Het meest ééngemaakte blok was het liberale blok rond Emmanuel Macron, met een rechtse vleugel, met iemand als Nicolas Sarkozy, en een linkse vleugel met PS-baronnen uit de tijd van François Hollande. Dan had je een extreemrechts blok met Marine Le Pen en haar rivaal Eric Zemmour, met een volkser kiespubliek voor Le Pen en een reactionair bourgeois publiek voor Zemmour. Maar uiteindelijk zijn de ideologische verschillen tussen Le Pen en Zemmour niet heel groot. Ten slotte was er het blok rond Jean-Luc Mélenchon van La France Insoumise (LFI), dat extreemlinks wordt genoemd, hoewel het programma van Mélenchon niet zo radicaal was. Problematischer was zijn anti-Europese houding. Wat die drie blokken gemeen hebben, is dat ze niet leunen op lokaal, regionaal en nationaal gestructureerde politieke partijen. Macron kon de voorbije jaren weliswaar rekenen op een grote parlementaire fractie, maar zijn La République en marche is uiteindelijk ook maar een bont allegaartje. Het verdwijnen van de traditionele partijen kun je niet toeschrijven aan louter en alleen Emmanuel Macron. Generaal De Gaulle stond destijds heel vijandig tegenover politieke partijen. De Vijfde Republiek functioneert, met allerlei regelingen die de Franse democratie disfunctioneel maken – denk aan de kieskalender en het meerderheidsstelsel – als een echte walserij voor politieke partijen. In alle westerse democratieën zie je dat volatiele kiezers zich steeds meer als consumenten op een politieke markt gaan gedragen, maar de Vijfde Republiek versterkt die tendenzen aanzienlijk. Wel beschikken de Franse traditionele partijen nog her en der over lokale bastions. Het wordt razend interessant om te zien welke politieke allianties er de komende weken zullen worden gesloten in de aanloop naar de parlementsverkiezingen, en welke partijen in juni uiteindelijk het best bestand zullen blijken tegen de walserij van de presidentsverkiezingen.
Als ik Marine Le Pen was, zou ik Zemmour een beperkt aantal kieskringen aanbieden, maar ook niet meer dan dat.
Is een alliantie tussen Marine Le Pen en Eric Zemmour denkbaar?
Pranchère: Dat is niet uitgesloten. Ik denk wel dat Zemmour zich van toon vergist door Marine Le Pen op te roepen zich bij hem te voegen, alsof hij degene is die aan het hoofd staat van een solide machtsbasis. In werkelijkheid heeft Le Pen Zemmour véél minder nodig dan omgekeerd. Als ik Marine Le Pen was, zou ik Zemmour een beperkt aantal kieskringen aanbieden, maar ook niet meer dan dat.
In zijn overwinningstoespraak beloofde Macron een ander soort president te zullen worden, die de colère van veel Fransen ter harte neemt, en zei hij het land te willen verenigen. Hoe moet hij daarbij te werk gaan?
Pranchère: Tijdens het vorige presidentschap was er vaak een kloof tussen het discours van Macron, met uitgesproken centrumstandpunten, en zijn beleid, dat een stuk rechtser was. Wat het nu wordt, is moeilijk in te schatten. Zijn nadruk op het klimaatvraagstuk en de groene transitie is hoopgevend maar blijft voorlopig vaag. Het is te hopen dat hij ook werk zal maken van institutionele hervormingen, met een aanpassing van de verkiezingskalender, de invoering van een zekere mate van proportionaliteit bij de wetgevende verkiezingen en een frequenter gebruik van het referendum. In het verleden zijn referenda over belangrijke kwesties voor presidenten vaak doeltreffende instrumenten geweest om zich te herbronnen. Zelfs als ze, zoals Jacques Chirac met de Europese grondwet, zo’n referendum verloren. En wat is Macron bereid te doen op sociaal vlak? Wat wil hij doen voor de scholen en de ziekenhuizen? Als hij een meer verzoenende president wil worden, zal hij in elk geval veel breder overleg moeten plegen dan de voorbije jaren.
Maar dat alles in een gespannen sociaal klimaat? Neem de groene transitie, die de lagere klassen het hardst dreigt te raken. Voor je het weet staan er opnieuw woedende gele hesjes op straat.
Pranchère: Zeker en vast. Maar ook hier zal het resultaat van de parlementsverkiezingen in juni bepalend zijn. Naargelang de samenstelling van de assemblée nationale zal het beleid eerder rechtsom dan wel linksom gaan. Maar als het gaat over iets zo ingrijpends als klimaatbeleid, denk ik dat Macron, om nieuwe gelehesjesopstanden te voorkomen, zijn toevlucht tot referenda zal moeten nemen.
U sprak over de banalisering van extreemrechts in Frankrijk? Wat bedoelt u precies?
Pranchère: Er is om te beginnen de min of meer geslaagde strategie van ontdemonisering door Marine Le Pen zelf. Ze heeft daarvoor zelfs haar eigen vader uit de partij gezet. Le Pen is met haar strategie ergens halverwege blijven steken, maar heeft niettemin het imago van haar partij verbeterd: het RN boezemt vandaag veel minder angst in. Ook de media hebben bijgedragen tot de trivialisering van extreemrechts. De groep van mediatycoon Vincent Bolloré heeft het extreemrechtse gedachtegoed gepromoot en met zenders als CNews een dagelijks platform gegeven aan extreemrechtse journalisten en commentatoren. Ook de traditionele media hebben Marine Le Pen in deze campagne over het algemeen met veel respect bejegend. Verder heeft ook de regering van president Macron een handje geholpen, door op een aantal gebieden de morele paniek van extreemrechts over te nemen. Denk aan de campagne tegen het zogeheten islamo-gauchisme aan Franse universiteiten, een campagne die in Frankrijk grotendeels overbodig was. Maar zodoende erken je dat de gevaren die extreemrechts zegt te ontwaren, legitiem zijn. En dan is er nog de ontdemonisering van extreemrechts door LFI. Die beweging vertikt het te doen wat de historische sociaaldemocratie pleegde te doen, namelijk de volkswoede en het ongenoegen filteren en kanaliseren in grote, collectieve projecten voor sociale hervormingen. Radicaal links doet geen enkele moeite om wat in de socialistische traditie de ‘raison du peuple’ heet te construeren en fungeert alleen als verzamelpunt van ongefilterd ongenoegen. Denk aan het protest tegen de coronamaatregelen. LFI heeft Emmanuel Macron toen zodanig gedemoniseerd dat hij wel een even grote vijand leek als Marine Le Pen. Het gevolg daarvan zag je in de tweede ronde: de meerderheid van de LFI-achterban ging liever niet stemmen dan een stem te geven aan Macron, zelfs niet om Le Pen de pas af te snijden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
