Is ons land voorbereid als Rusland de gaskraan volledig dichtdraait?

“Blufpoker” werd het eind maart genoemd toen de Russische president Vladimir Poetin ermee dreigde de gaskraan dicht te draaien voor Europese landen die hun rekeningen niet in Russische roebels wilden betalen. Nog geen maand later is het zover: vanochtend om 8 uur stroomde het laatste Russische gas naar Polen en Bulgarije, die allebei weigerden op roebels over te schakelen.

Al snel werd duidelijk dat de impact op de twee landen beperkt blijft. Polen beschikt over genoeg gasvoorraden om het stilleggen van Russische gasleveringen op te vangen. Bulgarije is dan wel een stuk afhankelijker, ook zij dachten al langer na over alternatieve manieren om gas binnen te halen. Volgens Thierry Bros, energie-expert en docent aan de Parijse Sciences Po, verliest Europa 8 procent van de Russische gasbevoorrading nu de kraan naar Polen en Bulgarije is toegedraaid.

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen heeft bekendgemaakt dat andere EU-landen Polen en Bulgarije van extra gas zullen voorzien waar nodig. “Rusland probeert verdeeldheid in de EU te zaaien maar slaagt daar niet in.”

Volgens professor internationale politiek Thijs Van de Graaf (UGent) bestaat toch de kans dat de solidariteit tussen Europese lidstaten langzaamaan wat afbrokkelt. "Men komt nu in het het vaarwater van de energiebevoorrading en dat is een zeer teer punt bij vele lidstaten." 

"De kwetsbaarheid is niet gelijk verdeeld over alle lidstaten. Dus ik kan mij voorstellen dat er een aantal Europese landen zullen zijn, met Hongarije op kop, die een meer milde positie zullen aannemen tegenover Rusland. En dan wordt het steeds moeilijker voor de EU om alles bij elkaar te houden."

Intussen heeft ook minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) gereageerd. Volgens haar heeft de sanctie voor Polen en Bulgarije geen impact op de Belgische bevoorrading van aardgas. Ook voor de toekomst hoeven we niet onmiddellijk te vrezen, zegt ze. “België is een draaischijf voor de gasbevoorrading van de Europese Unie. Bovendien kennen we met 6 procent een zeer klein aandeel Russisch gas voor eigen verbruik. De haven van Zeebrugge is een troef, met meer dan voldoende capaciteiten om LNG in te voeren.”

Er is momenteel dan ook geen reden om in België de eerste “early warning”-fase van het nationaal “Noodplan Aardgas” af te kondigen. “Alle betrokken diensten blijven de situatie op de voet monitoren. De situatie is ernstig, maar België is volledig voorbereid”, klinkt het.

De toevoer van Russisch gas naar België is met 6 procent inderdaad beperkt. 33 procent komt uit Nederland, 30 procent uit Noorwegen en 20 procent uit Qatar. De grote LNG-terminal in de haven van Zeebruggge waarnaar Van der Straeten verwijst, is interessant om vloeibaar gas vanuit de Verenigde Staten of andere Europese landen te importeren. LNG is bovendien makkelijk te stockeren.

Of Rusland België in het vizier zal nemen, is afwachten. “De Russen willen een signaal geven zonder al te veel in eigen vlees te snijden. Daarom pikken ze er landen als Polen en Bulgarije uit, daar verliezen ze weinig geld aan”, duidt energie-expert en VRT-journalist Luc Pauwels. “In die optiek kan België als kleine afnemer interessant voor hen zijn om te sanctioneren. Al lijkt me eerder dat ze België ongemoeid zullen laten. Via onze LNG-terminals in Zeebrugge passeert gigantisch veel Russisch gas naar China, waarvoor Rusland een contract met gasnetbeheerder Fluxys is aangegaan. Wij kunnen óók contracten verbreken als het moet.”

Heeft België dan echt niets te vrezen? Wat de gasvoorraad betreft, is Fluxys alvast stellig: "Gezinnen zullen nooit zonder gas vallen. Zelfs als de aardgastoevoer uit Rusland volledig stopt, dan nog is er voldoende capaciteit om België en zelfs buurlanden te bevoorraden.” 

Mocht daar tóch verandering in komen, dan is er volgens Remy het “Noodplan Aardgas”. Dat is een Europees solidariteitsmechanisme dat bestaat uit drie fases: “early warning”, “alert” en “emergency”. In fase drie kan overgegaan worden tot (gedeeltelijke) afschakelingen van bijvoorbeeld grote industriële verbruikers, en kan er een beroep worden gedaan op naburige landen. Dat werkt in twee richtingen: in noodsituaties kan een buurland als Duitsland ons land verplichten een effort te doen om extra gas te leveren.

Op vlak van de gasvoorraad hoeven we ons misschien geen zorgen te maken, volledig uit de wind staan we niet. De energiemarkt wordt op Europees vlak geregeld. En op die Europese markt komt 40 procent van het aardgas uit Rusland. Oftewel: draait Rusland de kraan naar de Europese Unie volledig dicht, dan kampt de EU met een tekort van 40 procent. Zo’n scenario zou ongetwijfeld invloed hebben op de prijzen, en dan voelen wij dat evenzeer – ook al komt er maar een handvol procenten Russisch gas naar België.

Het nieuws over Polen en Bulgarije alleen al veroorzaakte een nieuwe piek in de gasprijzen. “Een typische paniekreactie zoals we er sinds het begin van de oorlog wel meer zagen”, aldus Pauwels. “Intussen is de prijs alweer wat gezakt, maar desalniettemin gaat het nu over 20 procent meer dan twee dagen geleden. En laten we vooral niet vergeten dat de prijzen al torenhoog liggen: we beschouwen prijzen rond de 90 à 100 euro vandaag als normaal, maar vorig jaar ging het nog om 16 à 17 euro.”

Of de prijzen komende zomer – simultaan met een lagere gasafname – fel zullen zakken, durft Pauwels niet te voorspellen. “Europa verplicht elke lidstaat om tijdens de zomermaanden de voorraden tot 80 procent aan te vullen richting winter. Ook vorig jaar moesten we in de zomer flink bijtanken. Europa legde toen zelfs geen verplichting op maar toch hebben we de prijzen tijdens de zomermaanden niet zien dalen.”

Ook Van der Straeten erkent dat de fossiele chantage door Rusland gevolgen heeft voor de energieprijzen, die Europees worden bepaald. “Het zijn hoge prijzen die Belgische gezinnen, bedrijven en onze industrie onder druk zetten”, zegt ze.

Hopen op het beste, voorbereid zijn op het ergste is voor België dus de boodschap. Intussen heeft Rusland laten weten dat er nog meer Europese landen in navolging van Polen en Bulgarije zullen volgen. “We zullen de gastoevoer naar nog meer landen afsluiten indien zij niet in roebels betalen”, zegt Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. Dat zou volgens een anonieme bron nabij het Russische staatsgasbedrijf Gazprom ten vroegste voor de tweede helft van mei zijn.

Moniek De Jong, postdoctoraal onderzoeker energiezekerheid aan de UGent, lijkt het aannemelijk dat het momenteel vooral om een imagodingetje gaat. “Europa heeft al langer geleden aangekondigd dat ze op termijn willen stoppen met Russisch gas. Door nu zelf de kraan dicht te draaien, wil Rusland mogelijk doen overkomen dat zíj het doen in plaats van dat Europa het voor hen doet.” Volgens De Jong had Europa beter eerder al de eer voor zichzelf gehouden: “Een volledige loskoppeling van Russisch gas zou de snelste en meest pijnloze oplossing zijn geweest, vooral als je kijkt naar de prijsschommelingen die telkens met nieuws als dat van Polen en Bulgarije gepaard gaan.”