Brits viroloog brengt lastige waarheid: ‘We zijn niet aan het leven met covid, we zijn covid aan het negeren’

“Hier schrijft de pers bijna alleen nog maar in de verleden tijd over covid”, zegt Stephen Griffin, viroloog aan de universiteit van het Britse Leeds. “Voor zover ze er nog iets over schrijven. Ik heb een aantal journalisten gevraagd waarom ze dat niet meer doen. En zij vertellen mij dat de pandemie volgens hun chefs geen nieuws meer is. Zelfs op de site van de BBC moet je helemaal naar beneden scrollen om nog een stukje te kunnen lezen over covid en de situatie op dit moment.”

In het Verenigd Koninkrijk is de situatie momenteel niet zo gunstig, zegt Griffin. “Hier bestaat geen enkele maatregel meer om de volksgezondheid te beschermen. Wij waren ook erg laat met de vaccinatie van kinderen, dat was een grote fout. Dat hebben andere Europese landen, zoals België, beter gedaan. Wij hebben nog hoge besmettingsniveaus.”

Het VK niet alleen. Hoe verklaart u de dalende belangstelling bij publiek en pers?

Stephen Griffin: “Mensen reageren altijd op verandering. En ze zien dat de curves nu niet meer zo hoog reiken als bij de eerste golven, in 2020 en 2021. Logisch ook, als de curves even hoog waren gebleven, zou dat erop wijzen dat vaccins niet werken. Maar zo krijg je gezichtsbedrog: de curves zijn lager en dus denkt men dat het probleem weg is.”

Is dat niet ten dele zo? Is covid vandaag op individueel niveau niet te vergelijken met iets griepachtigs, toch voor mensen die goed gevaccineerd zijn?

“Ik hou niet van die vergelijkingen met de griep, want ik onderschat de griep niet. Als de griepvaccins niet goed werken, en ouderen en kwetsbaren onvoldoende beschermd zijn, dan richt de seizoensgriep behoorlijk wat schade aan. We pakken griep ook niet zo efficiënt aan – dat kan beter. Daarnaast zijn er veel verschillen tussen dit coronavirus en influenza. De langetermijngevolgen zijn bijvoorbeeld niet te vergelijken.”

Omdat het virus niet alleen het ademhalingsstelsel, maar veel meer kan aantasten?

“Het hangt van persoon tot persoon af, maar dat is het, inderdaad. We zien mensen die een jaar na hun infectie diabetes hebben. We zien veel bloedklontervorming. We zien hartproblemen, beschadigde longen en levers, en mogelijke aantasting van het brein. En de ernst van die langetermijngevolgen is niet gelinkt aan de ernst van de initiële ziekte. Iemand met een mild ziekteverloop kan op lange termijn zware gevolgen ondervinden.”

Is dat wat men long covid noemt?

“Nee, dat is nog iets anders. Over long covid spreken we veeleer als mensen na lange tijd nog altijd zwaar vermoeid zijn, bijvoorbeeld. Dat kan langer dan een jaar duren. Het is vreselijk. Sommige mensen ontwikkelen een chronisch-vermoeidheidssyndroom, of zijn constant buiten adem. Dit is een erg raar virus, hoor. De algemene langetermijngevolgen hebben te maken met de schade die het virus aanricht in de rest van het lichaam. Dat is iets anders dan long covid.”

Doen andere respiratoire virussen dat ook, andere organen aantasten?

“Dat gebeurt, sommige raken bijvoorbeeld ook in de lever. Maar we hebben nog nooit een respiratoir virus gekend dat op zoveel plekken in het lichaam geraakt. We zien dat goed in dierproeven: dit virus blijft heus niet alleen in de longen. Daarom zouden we het beter beschouwen als een syndromisch virus dan als een louter respiratoir virus.”

Als je driemaal geprikt bent en nog nooit besmet raakt, is het dan nog altijd slim om besmetting te vermijden?

“Ja. Je kunt van tevoren namelijk niet weten tot welke groep je behoort: een kleine groep heeft helemaal geen symptomen, de meeste mensen komen er redelijk goed vanaf, maar een kleine groep kan nog altijd erg ziek worden. Het blijft dus een risico. En het idee dat de omikronvariant een soort natuurlijk vaccin zou zijn, is echt onzin. Als je het virus een ‘natuurlijk’ vaccin noemt, lijkt het alsof je het in de plaatselijke bioshop hebt gekocht. Terwijl het nog altijd gevaarlijk is. Omikron is iets milder dan delta, maar helemaal niet milder dan de originele variant of dan Alfa.”

Het virus zal niet milder worden?

“Daar heeft het geen evolutionair voordeel bij. Het kan het virus niet schelen of je sterft of niet, zolang het zich maar kan repliceren en verspreiden. Daarom zitten er zoveel mutaties op het spijkereiwit: dat speelt een rol bij de transmissie. Dat drijft dus de evolutie van dit virus, de besmettelijkheid, en nu de ontwijking van de immuunrespons opgewekt door vaccins of infecties. Dat de impact nu milder is, heeft niets met het virus te maken, maar alles met onze immunologische status: de vaccins en besmettingen.”

Als je te lang wacht met besmetting, loop je dan niet het risico dat het vaccin je niet meer zal beschermen?

“Als je drie prikken hebt gehad, zul je nog wel een hele tijd beschermd zijn tegen zware ziekte. Dus je hoeft je niet te laten besmetten bij wijze van booster. Hoe hoger het besmettingsniveau, hoe meer mensen nog een ernstige ziekte zullen doormaken. Dat heeft niet per se te maken met je gezondheid. Er zijn fitte mensen die slecht reageren op dit virus. Dat hangt wellicht samen met genetische factoren die we nog niet begrijpen.”

Alleen de kwetsbaren beschermen en boosteren is dan geen goed plan?

“Nee, dat stelde een aantal mensen aanvankelijk ook voor, met de zogenaamde Great Barrington Declaration.”

Een internationaal manifest waarin werd opgeroepen tot een soort omgekeerde lockdown: scherm de kwetsbaren af en laat de rest gewoon verder leven.

“Precies. Mochten we dat gedaan hebben - dat is grondig wiskundig berekend - dan zou dat enorm veel extra levens hebben gekost. We wisten in het begin ook nog helemaal niets over het virus, dus die Great Barrington Declaration was onverantwoord. Hou er ook rekening mee dat je dan ouderen en kwetsbaren echt had moeten afsluiten van de rest van de samenleving. Dat is ethisch onverantwoord.”

In België, en vele andere landen, bestaat veel discussie over het vaccineren van kinderen onder de 12 jaar. Is het vaccin altijd beter dan het virus?

“Zeker. De immuunrespons op het virus bij kinderen is onvoorspelbaar. Schoolgaande kinderen die geen vaccin kregen, zijn nu slecht beschermd. Deze pandemie werd gedreven door kinderen, al werd dat altijd ontkend op basis van cijfers die werden verzameld toen de scholen gesloten waren, en waar je dus niets uit kon afleiden.”

Maar mensen zijn bang voor nevenwerkingen van het vaccin bij hun kinderen.

“Een vaccin kan altijd nevenwerkingen hebben. Maar de bedoeling van vaccinatie is om het immuunsysteem te triggeren door iets dat zo ver mogelijk van het virus verwijderd is. En dat kan nu, dankzij de moleculaire biologie: de mRNA-technologie zal voor een revolutie in geneeskunde zorgen. Als je die mRNA-vaccins vergelijkt met het virus, dan is de balans zwaar in het voordeel van het vaccin, ook bij kinderen.”

Er wordt nu vaak gezegd dat het virus endemisch wordt. Wat betekent dat?

“Wat het niet betekent, is: mild of goedaardig. Dat bedoelen sommige politici ermee. Er zijn verschillende definities, maar ik formuleer het meestal zo: je bereikt de endemische toestand als de vatbaarheid van de bevolking en de mogelijkheid van het virus om zich te verspreiden ongeveer in evenwicht zijn – zodat de reproductiewaarde op 1 ligt. Dan besmet één persoon telkens één andere persoon. Dat een virus endemisch is, zegt dus niets over de ernst van de ziekte. Het gaat over het bereiken van een soort evenwicht. Maar dit virus is nog niet lang niet endemisch, want er zijn nog verschillende varianten die zorgwekkend zijn – van omikron alleen al zagen we vier of vijf versies.”

Hoe zal het dan de komende jaren evolueren, denkt u?

“Het is mogelijk dat we naar twee of drie seizoensgriepachtige golven per jaar gaan. Dat gebeurt als we een endemisch evenwicht bereiken met een hoog besmettingsniveau.”

Westerse landen hebben nooit gefocust op besmettingen, maar op opnames. Men wilde de curve afvlakken, niet platslaan. Was dat een verkeerde keuze?

“Ja, dat denk ik wel. We hebben het niet zo goed gedaan, met die strategie van flatten the curve. Tijdens een pandemie moet je wel degelijk de infecties onderdrukken – door goed te testen en te isoleren. Daar begint alles mee. Je ziekenhuisopnames en sterfgevallen zijn altijd een bepaalde proportie van het aantal besmettingen, dus daar moet je op focussen. Die moet je zo laag mogelijk krijgen. Ik ken niet alle Europese cijfers, maar in het Verenigd Koninkrijk is ook nu de klinische impact nog altijd onaanvaardbaar hoog.”

Maar een strategie van zero covid was toch ook onmogelijk in Europa.

“Ach, zero covid is een hashtag, meer niet. Dat is politiek, het is een begrip dat wordt gebruikt om aan te tonen dat wij niet anders konden – omdat Europese landen zoveel doorgaand verkeer hebben, bijvoorbeeld, en geen eiland zijn zoals Nieuw-Zeeland. Maar in landen die besmettingen bestreden heeft men heel veel doden kunnen vermijden.”

De gruwelijke beelden uit China, waar burgers worden opgesloten, worden nu gebruikt om te tonen hoezeer een beleid van zero covid uit de hand kan lopen.

“Ja, de extremen in het debat gebruiken China nu om te kunnen verantwoorden waarom ze covid hier in Europa al een tijd gewoon negeren. Ze zeggen dat we moeten leven met het virus, maar ze bedoelen dat we moeten doen alsof het niet bestaat. We zijn niet aan het leven met covid, we zijn covid aan het negeren. En een fout die sommige landen in het oosten hebben gemaakt, is natuurlijk late vaccinatie.”

Hier bij ons duiken verschillende zorgwekkende gevallen van hepatitis op bij kinderen. Hoe komt dat, volgens u? Sommigen wijten het aan de lockdowns.

“Dat is een intrigerend en complex verhaal. Ik werk op hepatitis, het is mijn domein. We zien nu inderdaad zware gevallen bij kinderen, die echt zonder voorgaande zijn. Het lijkt alsof de normale immuunrespons van die kinderen niet meer werkt. En we weten nog niet waarom, dus alles is voorlopig pure speculatie. Dat het met de lockdown te maken heeft, geloof ik niet. Maar er kan een verband zijn met het gebrek aan onderling sociaal contact tussen kinderen: er zijn leeftijden waarop het goed is dat kinderen veel contact hebben en ziektekiemen uitwisselen, als het ware. Maar ook dat is speculatie.”

Kan het met covid te maken hebben?

“Dat is nog een andere hypothese: dat een infectie met Sars-COV-2 het immuunsysteem beschadigd heeft, dat daardoor minder bestand is tegen hepatitis. Al zou je dan wel meer gevallen van deze hepatitis verwachten. Het is moeilijk om er iets zinnigs over te zeggen, tot dusver. Alleen is het duidelijk dat de mensen die een groot probleem maken van deze gevallen van hepatitis, het gevaar van covid voor kinderen juist minimaliseerden.”

De maatregelen waren voor kinderen natuurlijk ook niet aangenaam.

“Dat is juist, maar de discussie over psychische nevenschade bij kinderen is niet correct gevoerd: een van de ergste dingen die een kind kan overkomen, is het verlies van een ouder of andere zorgende persoon. In het VK zijn er zo meer dan 100.000. Daarover werd weinig gepraat.”

In België zijn maskers nog verplicht in het openbaar vervoer en zorginstellingen. En de bedoeling is om bijvoorbeeld horecazaken op termijn een label te geven waarop de klant kan zien hoe het gesteld is met de luchtkwaliteit.

“Twee zeer goede maatregelen. Maskers op plaatsen met een hoog risico blijven een uitstekend idee. En ventilatie en goede luchtkwaliteit zijn essentieel. Dat zou men zeker ook in scholen moeten doen. Onze landen hebben veel aandacht voor voedselveiligheid, voor zuiver water – nu moeten we aandacht beginnen te besteden aan de lucht die we elke dag inademen. We moeten het onderscheid maken tussen veilige en onveilige omgevingen. Zó kunnen we leren leven met virussen.”

Met blijvende beperkingen, dus.

“Ik noem de beste maatregelen geen beperking, maar bescherming. Dat is voor ons allemaal belangrijk, maar vooral voor kwetsbare mensen. Die verwachten niet dat de hele maatschappij wordt stilgelegd. Nee, ze verwachten redelijke aanpassingen. Zoals rolstoelgebruikers verwachten dat het openbaar vervoer en gebouwen voor hen toegankelijk worden gemaakt, moet het mogelijk zijn om op je een veilige manier in de samenleving te begeven – dankzij goede lucht, dankzij maskers op bepaalde plekken.”

Wat verwacht u van antivirale middelen? Zullen die gaandeweg belangrijker worden dan vaccins?

“Vaccins zullen altijd de beste oplossing zijn. Dus straks ook aangepaste versies. Ik doe onderzoek naar antivirale middelen en ik vind ze fantastisch, begrijp me niet verkeerd – vooral Paxlovid lijkt mij degelijk. Remdesivir is ook goed. Maar antivirale middelen worden misbruikt door antivaxers, die bij het begin van de pandemie meteen begonnen over ivermectine, bijvoorbeeld. En dat was nonsens. Wat we nodig hebben, is een goed kader om aan preventie te doen, om besmetting zoveel mogelijk te voorkomen. Behalve maskers en schone lucht betekent dat ook: blijven testen en isoleren waar dat nodig is. En zelftests, laten we die maar gewoon blijven gebruiken.”

Het is uw expertise niet, maar u volgt dat ongetwijfeld ook: hoe verklaart u de link tussen antivaxers en Poetin-supporters?

“Dat heeft te maken met organisaties die gelinkt zijn aan figuren zoals Donald Trump en Steve Bannon, en aan de invloed van Rusland op de propaganda van bepaalde groepen aan de extreme rechterzijde. Al komt extreemlinks ook vaak in beeld – ze raken elkaar, als de uiteinden van een hoefijzer. Voor zover ik het begrijp, hebben ze allemaal één doel met elkaar gemeen: chaos creëren onder het mom van persoonlijke vrijheid, zodat de overheid haar slagkracht verliest – dat zag je bij de brexit.”

De complottheorieën tieren ook welig, vaak bij slimme mensen.

“Gedreven door sociale media. Ik heb het zelf meegemaakt dat ik in zorginstellingen ging assisteren bij de vaccinatie en dat er mensen waren die mij een bedrieger noemden en beweerden dat ik vergif in hun lijf kwam spuiten. Sommigen geloven dat écht. En de rechtse pers heeft dat in het VK zeker mee gevoed. De Britse overheid heeft ons gevoel voor individualisme gestimuleerd en het altruïsme verwaarloosd. Daardoor hebben we altijd te snel versoepeld en te traag beschermende maatregelen genomen. Nog altijd.”

Dan bent u er niet gerust in?

“Nee, de afwezigheid van elke bescherming kan ons nu nog altijd naar een erg donkere plek leiden. Vergeet ook niet dat dit de pandemie van de ongelijkheid is: arme mensen en mensen in binnensteden en kwetsbare regio’s lijden hier meer onder dan anderen.”