FOTO: Gisteren werden er repetities gehouden voor de grote parade in Moskou.

Op 9 mei, de Dag van de Overwinning, zijn er voorlopig vooral verliezers

De wereld kijkt bezorgd uit naar maandag 9 mei, de dag waarop Rusland de overwinning herdenkt op nazi-Duitsland in 1945. Natuurlijk zal president Poetin de oorlog in Oekraïne opnieuw voorstellen als het actuele gevecht tegen nazisme. Of hij de feestdag ook aangrijpt om de strijd nog te laten escaleren, dat is vooralsnog voer voor speculatie. Eén ding is zeker: het is te vroeg voor Poetin om victorie te kraaien. Maar ook Oekraïne kan zich nog niet als overwinnaar presenteren. Een blik op de winst- en verliesbalans van de verschillende spelers in het conflict.

analyse
Bert De Vroey
Bert De Vroey is buitenlandjournalist voor VRT NWS.

De voorbije week gingen de waarschuwingen in de internationale pers af en toe in overdrive: 9 mei zou de dag worden waarop Poetin de "speciale militaire operatie" formeel zou opschalen tot een echte oorlog en een algemene mobilisatie zou afkondigen. Of het zou de aanleiding worden voor het inzetten van zwaardere wapens, kernwapens misschien, in Oekraïne zelf of godbetert tegen een hoofdstad in een westers NAVO-land. 

De waarheid is dat we niet weten wat Moskou van plan is. De meest realistische en rationele veronderstelling is dat 9 mei een moment van extreem-nationalistisch machtsvertoon wordt, zoals andere jaren. Er zullen militaire parades zijn in 28 Russische steden en mogelijk ook in de Oekraïense stad Marioepol, en Poetin zal ongetwijfeld het Westen retorisch keihard onder vuur nemen. Maar of 9 mei als datum ook echt bepalend zal zijn voor de strategische keuzes van Rusland, dat is veel minder waarschijnlijk. En het scenario van kernbommen op westerse doelwitten mag je zonder meer klasseren als platte propaganda. 

Wel staat het vast dat 9 mei voor Poetin nog niet zal zijn waar hij maanden geleden op gerekend had: de dag waarop hij de zege op Oekraïne kan claimen. De Dag van de Overwinning valt te vroeg dit jaar. 

Rusland

  • Natuurlijk kan Rusland met recht en reden zeggen dat het territoriaal al flink wat winst heeft geboekt. Met de verovering van Marioepol, waar het laatste verzet in de Azov-staalfabriek nu wordt gebroken, hebben de Russische troepen een behoorlijk grote zone veroverd in het zuiden (tot en met Cherson) en bovendien een verbinding over land gerealiseerd tussen de Krim en Rusland. Dat was van meet af aan een van de strategische doelen van de operatie en dat lijkt stilaan geslaagd. Bovendien kan de uitschakeling van het Azov-bataljon in Marioepol, dat oorspronkelijk wel degelijk een extreemrechtse achtergrond had (maar dat later in het Oekraïense leger werd ingepast), door Poetin makkelijker worden verkocht als een overwinning op wat hij steevast nazisme en fascisme noemt. 
  • Daar staat tegenover dat de Russen de strijd zonder meer verloren hebben rond Kiev, waar ze hun troepen moesten terugtrekken en waar ze er niet in geslaagd zijn om de regering-Zelenski uit te schakelen. In het oosten is het nog steeds niet gelukt om de Donbas-regio, waar het hen oorspronkelijk om te doen was, volledig in te nemen. Daar lijkt het front nu met mondjesmaat te verschuiven, soms in het voordeel van de Oekraïners, op andere plaatsen in dat van Rusland en de pro-Russische separatisten. En ook in het zuidwesten, in de richting van Odessa, is het Russische offensief vastgelopen. Dat zijn drie belangrijke doelen van de oorlog die nog altijd niet bereikt zijn. 
  • Voeg daarbij nog de verliezen in manschappen en materiaal aan Russische kant. Het is al van 25 maart geleden dat Moskou zelf nog cijfers gaf daarover. Toen maakte het ministerie van Defensie melding van 1.351 gesneuvelde soldaten en bijna 4.000 gewonden. Volgens Oekraïne benadert het werkelijke aantal intussen eerder de 20.000. De Amerikaanse en Britse schattingen liggen ergens in het midden: die maken gewag van meer dan 10.000 Russische soldaten en/of pro-Russische separatistische militieleden die sinds het begin van de invasie zijn omgekomen. Analisten schatten het aantal vernietigde of buitgemaakte Russische tanks op meer dan 600. Het verlies aan pantserwagens loopt zelfs in de duizenden. En Rusland verloor het vlaggenschip de Moskva op de Zwarte Zee, zo goed als zeker gekelderd door Oekraïense raketten. Die massieve verliezen vertegenwoordigen niet alleen een materiële kostprijs voor Moskou, het gaat ook om een verpletterende symbolische dreun: het Russische leger blijkt lang niet zo sterk als Poetin gedroomd en gedreigd had.

BEKIJK: President Poetin stelde de oorlog in Oekraïne van meet af aan voor als een strijd tegen neonazi's.

Videospeler inladen...

Oekraïne

  • Wat de verliezen zijn aan Russische kant zijn winstpunten voor Oekraïne. Met elke Russische tank die de Oekraïense strijdkrachten uitschakelen, versterken zij het eigen prestige en boeken ze enige winst op het terrein. Dat ze er in geslaagd zijn (wellicht met Amerikaanse hulp inzake inlichtingengaring) om de aanval op Kiev en de regering-Zelenski af te slaan, was al een onverwachte prestatie. Dat ze de Russische troepen in het noorden ook nog wisten terug te drijven, was voor het Oekraïense volk helemaal een overwinning. Ook in de Donbas houden ze goed stand en bij Charkov voeren ze nu een tegenoffensief. 
  • Toch is het ook voor Oekraïne nog veel te vroeg om de zege te claimen. Een groot deel van het zuidelijke grondgebied is door Russische troepen veroverd; de meest realistische inschatting is dat dit gebied voor lange tijd verloren is. Bovendien hebben ook de Oekraïners verliezen geleden. Kiev heeft het over ca. 3.000 gesneuvelde soldaten, de VS schat dat aantal dubbel zo hoog. Het Oekraïense leger verloor ook zo'n 150 tanks en enkele honderden pantservoertuigen. De Oekraïense voorraden zijn niet onuitputtelijk en niets garandeert dat het leger standhoudt als Rusland meer vernietigende wapens in de strijd zou gooien (tapijtbombardementen, vacuümbommen of tactische kernwapens). 
  • En dan is er nog de zware tol onder de burgerbevolking. Volgens de Verenigde Naties zijn tot dusver 3.280 burgers omgekomen sinds het begin van de invasie, maar dat is een uiterst voorzichtige telling en daarom wellicht een behoorlijk grote onderschatting. In het licht van het inmense leed van de bevolking en van de enorme verwoestingen van woonblokken, ziekenhuizen, dorpen en steden zou het cynisch zijn om de taaie Oekraïense weerstand gelijk te stellen met een overwinning. 
  • Voor Oekraïne geldt evenwel dat het winst boekt op langere termijn. Want zolang het conflict duurt, zal Kiev kunnen rekenen op nieuwe wapenleveringen vanuit het Westen, en ook wanneer de oorlog zou beëindigd worden zal Oekraïne nog jaren en wellicht decennia op westerse militaire en economische steun kunnen rekenen. Moreel is Zelenski op dit moment ontegensprekelijk de winnaar. Tenzij hij zwaar uit de bocht zou gaan, zal hij dat kapitaal aan morele krediet nog lang in zijn voordeel kunnen aanwenden.

BEKIJK: Het Oekraïense leger is erin geslaagd om heel wat Russische tanks en pantserwagens uit te schakelen. 

Videospeler inladen...

De NAVO

  • Wie op het eerste gezicht lijkt te winnen bij dit conflict, is het westers militair bondgenootschap van de NAVO. De alliantie heeft in elk geval haar oorspronkelijke missie teruggevonden. Na decennia van wat sommigen al een identiteitscrisis noemden, van mission-fatigue en scepsis die door grote lidstaten zelf werd geformuleerd (door Donald Trump, maar ook door Emmanuel Macron) en na een pijnlijk debacle in Afghanistan weten de 30 lidstaten weer precies wat hen te doen staat: het Europese grondgebied verdedigen en de Russische dreiging het hoofd bieden. Dat inzicht is nu zo urgent en diep doorgedrongen dat het ene na het andere land aankondigt de defensie-uitgaven te verhogen of troepen ter beschikking te stellen voor de verdediging van de oostflank. Wat tal van Amerikaanse presidenten en NAVO-bazen niet gedaan hadden gekregen, wist Poetin in enkele weken te regelen: groot enthousiasme voor defensie. 
  • Maar op een dieper niveau toont de crisis rond Oekraïne ook de zwakte van de NAVO: tegenover een kernmacht als Rusland moet de alliantie uiterst behoedzaam opereren. Dat Oekraïne geen lidstaat is, is maar de helft van de verklaring waarom de NAVO zich niet in de strijd mengt. Met de operaties in Libië, Irak en Afghanistan heeft het bondgenootschap zich al ver buiten het eigen Atlantische theater gewaagd  - en dat waren natuurlijk ook geen lidstaten. Poetin herinnert het Westen geregeld aan zijn kernmacht, en hoe je het ook draait of keert: die dreiging werkt. De voorbije decennia gold het devies dat de wederzijdse nucleaire afschrikking de beste garantie was voor vrede, maar Poetin laat nu zien hoe een land met kernwapens zich meer kan veroorloven dan een land zonder nucleair arsenaal. In feite heeft de NAVO daar niet echt een afdoend antwoord op. 

BEKIJK: Leiders van de NAVO en de EU tonen hun eensgezindheid in hun reactie op de oorlog in Oekraïne. 

Videospeler inladen...

De Europese Unie

  • Voor de Europese Unie geldt min of meer hetzelfde als voor de NAVO: de leiders kloppen zich op de borst en bejubelen de eenheid en krachtdadigheid van de organisatie. Het is en blijft inderdaad verbazend hoe sterk en eendrachtig de Unie gereageerd heeft op de oorlog, met nu al het zesde sanctiepakket dat op tafel ligt. Met elke crisis zet de EU een paar stappen vooruit, zo luidt de boutade, en ook nu is dat gebleken: voor het eerst zal ze uit eigen EU-middelen 500 miljoen € vrijmaken voor wapenleveringen aan Oekraïne. Of je dat als winst moet inschrijven op de totale balans van de oorlog, laten we in het midden. De EU versterkt daarmee wel haar rol en haar belang in veiligheidsdossiers. 
  • Toch geldt ook voor Europa dat de wedstrijd nog lang niet beslist is en dat het moeilijkste nog moet komen. Nu al verschijnen er barstjes in het eenheidsfront, nu Hongarije en andere landen bezwaar maken tegen de geplande olieboycot. Naarmate de oorlog de prijzen van energie, voedsel en materialen nog meer de hoogte zal injagen, kan de publieke opinie zich tegen Europa en de regeringen gaan keren. Op dat moment kan Moskou een ander geducht Russisch wapen uitspelen: dat van de desinformatie en het gestook op internet waarmee het de onrust kan aanwakkeren. Het zou nog een hete zomer en een nog hetere herfst kunnen worden. 

De Verenigde Staten

  • Tot op zekere hoogte komt de VS tot dusver goed weg uit de Oekraïne-crisis. Ze hebben overduidelijk en onbetwist het voortouw genomen in de reactie tegen Poetin en daarmee hun leidersrol op het wereldtoneel weer opgenomen (na de woelige en onzekere jaren met president Trump). Ze zagen hoe de NAVO-bondgenoten plots als vanzelfsprekend geld vrijmaakten voor defensie. Ze doen zelfs hun voordeel met de sancties tegen Poetin, want Europa zal meer gas en olie van Amerika kopen nu de Russische leveringen worden teruggeschroefd. Dat is allemaal winst voor Washington.
  • Aan de andere kant kost de oorlog de Amerikaanse belastingbetaler ook handenvol geld. De VS stuurden al voor 3,4 miljard dollar aan militaire hulp naar Oekraïne, en president Biden heeft het Congres gevraagd om daarbovenop nog eens 33 miljard dollar vrij te maken in de komende vijf maanden. Poetins oorlog leidt het Pentagon bovendien af van wat het als haar belangrijkste strategische uitdaging beschouwde: de dreiging van China. Amerika moet nu opnieuw twee rivaliserende grootmachten in toom houden, aan weerskanten van het Amerikaanse continent. Tegelijk is het juist ook de bekommernis om China die de regering-Biden ertoe noopt om een harde positie in te nemen tegenover Poetin. Want als Poetin hiermee wegkomt zonder kleerscheuren, kan China dat beschouwen als een vrijgeleide voor een aanval op Taiwan of voor andere militaire avonturen. Terwijl de beleidsmakers in Washington zich buigen over Rusland en Oekraïne, zitten ze voortdurend met China in hun achterhoofd. 
AFP or licensors

Andere spelers aan de kant

Vladimir Poetin is een oorlog begonnen waar niemand van de betrokken partijen tot dusver veel bij gewonnen heeft. En als je de menselijke tol in overweging neemt, gaat het zonder meer om een intrieste en nutteloze slachtpartij. De oorlog dreigt de wereld bovendien mee te sleuren in een recessie, de dreigende voedseltekorten kunnen in heel wat arme landen sociale onrust uitlokken en de torenhoge energieprijzen ondermijnen de koopkracht en welvaart in het Westen. De Russische bevolking moet in toenemende mate de klappen van de sancties incasseren. Allemaal verlies en allemaal verliezers. 

Zijn er dan geen winnaars aan de zijkant? China kijkt de kat uit de boom en kan leren uit het conflict. Maar Peking zit zeker niet te wachten op een wereldwijde recessie of sociale onrust in landen waar het de nieuwe Zijderoute uitbouwt. Olie- en gasproducenten als Noorwegen, het VK, Nigeria of landen in het Midden-Oosten kunnen Russisch marktaandeel inpikken. Voor een land als Saudi-Arabië kan dat betekenen dat westerse landen hun kritiek op de schending van mensenrechten weer wat meer zullen inslikken. 

Maar de grootste winnaar van de oorlog in Oekraïne wordt ongetwijfeld de wereldwijde wapenindustrie. Volgens het Zweedse onderzoeksbureau SIPRI werd er vorig jaar  - nog voor de oorlog uitbrak -  een recordbedrag aan wapens uitgegeven van 2,11 biljoen dollar (of 2 biljoen euro). Daarmee werd de symbolische kaap van 2 biljoen voor het eerst overschreden - en dat in een coronajaar. In een jaar waarin de wereld plots weer te maken krijgt met een grootschalige landoorlog tussen twee grote staten en een krachtmeting tussen supermachten kunnen die uitgaven alleen maar ontploffen. Op het slagveld in Oekraïne worden bovendien volop relatief nieuwe wapensystemen (drones, raketten, luchtafweersystemen) ingezet en getaxeerd op hun sterkte en zwakke punten, en dat zal veel legers in veel landen aanzetten tot nieuwe investeringen en aankopen. Een nieuwe wapenwedloop draait al op volle toeren. 

FOTO: Gisteren werden er repetities gehouden voor de grote parade in Moskou.

Meest gelezen