Afval van festivalgangers wordt kunst: expo Horst opent op verlaten militair terrein Vilvoorde

De Asiat-site aan de Zenne in Vilvoorde is een voormalig militair domein, vol verval en mysterie, waar de organisatie Horst een stek heeft gevonden. Er is het muziekfestival, maar ook de expo Horst, waar “kunstenaars in dialoog gaan met de omgeving, de architectuur van vervallen kazernes en opslagplaatsen”, zegt curator Evelyn Simons. Ze noemt de vroegere militaire basis een “symbool van patriarchale machtsstructuren, die langzaam overwoekerd worden door de natuur. Dat opent mogelijkheden voor jonge kunstenaars om hier aan de slag te gaan.” Ja, Horst is bepaald maatschappijkritisch.

De organisatie won eerder deze week de Ultima voor architectuur en toegepaste kunsten, goed voor 10.000 euro. “Een enorme duw in de rug voor de toekomst voor Horst hier op Asiat, “ klinkt het blij.

Tien kunstenaars uit binnen- en buitenland en van verschillende disciplines hebben de sfeervolle en ook wel spannende ruimte van Asiat ingenomen. Dé blikvanger is een installatie van de Franse kunstenares Laure Provost in een oude hangar, waar je in de buik van een walvis stapt. Twee weken geleden werd hier nog gedanst tijdens het festival; nu ademt het zeedier hoorbaar en zichtbaar vermoeid in en uit. Op de vloer liggen blikjes, plastic, papier: afval van de festivalgangers dat daarna is geïntegreerd in de installatie. “De mensen die zijn komen feesten, hebben meegewerkt aan dit kunstwerk.” De walvis als symbool van de stilaan verstikte aarde.

Adem is het thema van de Horst-expo, de titel “The act of breathing” komt van een lang gedicht van de Congolese schrijver Sony Labou Tansi.  “Ademen als vorm van verzet tegen allerlei systemen die ons willen verstikken,” verduidelijkt curator Sorana Munsya. 

Munsya neemt ons mee naar “Le mur du silence” van Pascal Marthine Tayou. Op een bakstenen muur lichten twee data in neon op: 1885 en 1908, respectievelijk het jaar waarin de Belgische koning Leopold II van Congo een persoonlijke kolonie maakte en hij het land aan België schonk.

De jaartallen zijn doorgestreept met pijlen naar achteren en naar voren, “om verwarring te zaaien over hoe men deze geschiedenis moet lezen, om na te denken over de kolonisatie die er al vroeger was en nu nog altijd voortleeft,” duidt Sorana Munsya. "Als paddenstoelen groeien tientallen oren in verschillende formaten uit de muur. De omgeving is getuige van de geschiedenis, van de stemmen die wij niet willen horen. De muren hebben oren, de bomen hebben oren.” 

In een verlaten kantoor van Asiat vol aarde, waar de klimop naar binnen groeit, staat in een hoekje een in schijven gezaagd standbeeld, een werk van Benjamin Orlow.  “Hij verwringt zichtbaar mannelijke, heldhaftige beelden die de publieke ruimte doorgaans domineren. We hebben beslist om dit grote beeld binnen te zetten, om het als het ware te verstikken,” zegt Sorana Munsya. 

De installatie doet denken aan de vele Lenins en Stalins die in Oost-Europa aan de kant zijn gegooid, maar raakt ook aan de actuele discussie over koloniale standbeelden in ons land. “Het is niet evident om die in vraag te stellen. Als er in het kader van de Black Lives Matter-beweging beelden worden beklad, dan worden die vliegensvlug weer schoongemaakt. De esthetiek van het sociaal protest van onderuit wist men uit, terwijl de officiële en monumentale taal mag blijven bestaan,” klinkt het kritisch bij curatoren Evelyn Simons en Sorana Munsya.

Verschillende kunstenaars gaan voor Horst expo op zoek naar hun Afrikaanse roots. Anthony Ngoya verwerkt foto’s uit zijn persoonlijke familie-archief in kleurrijke vlaggen; fotograaf Leonard Pongo zou verkiezingsfoto’s maken in Kinshasa, maar werkte integendeel jarenlang aan een indrukwekkende reeks beelden van mensen die hém op sleeptouw namen.  Videokunstenaar Soraya Lutangu Bonaventure, op Horst Festival ook actief als dj Bonaventure, legt de link tussen het gemeenschapsgevoel van een gospelkoor in Oeganda en het nachtleven.

Er zijn ook installaties die de “adem” op een poëtische manier vertalen. Met een slang van glas, waarbij elk segment letterlijk de adem van een glasblazer omvat, of in een verstillende performance waarbij adem, water en keramieken sculpturen een heel bijzondere soundscape scheppen.