Na de kemel met de knallende kurk: oogspecialisten zien ongevallen met kurken "veel vaker dan je zou denken"

Om de wielerliefhebbers gerust te stellen: Biniam Girmay stelt het al bij al goed na het kurkincident van gisteren. Bij het openen van een grote fles prosecco na zijn ritwinst de Ronde van Italië knalde de kurken stop recht in zijn oog. Girmay stapt nu wel uit de wedstrijd om zijn oog te laten rusten en de bloeding niet te laten uitbreiden.

Het kan dan ook flink aankomen, zo'n kurk van een fles schuimende wijn. De druk in zulke flessen is bijzonder groot, legt wijnkenner Dennis van den Buijs van Radio 2 Antwerpen uit in "Nieuwe feiten" op Radio 1. "De druk van een autoband schommelt rond de 2 bar, ongeveer 2 keer de luchtdruk van de aarde dus.  Prosecco zit op papier aan 3,5 bar, champagne kan zelfs naar 6 bar gaan. Als er met die proseccofles intussen wat geschud is of die in de zon heeft staan wachten, zal dat de druk mogelijk nog wat hebben opgedreven. Je hebt dan echt een raket in handen." Tests wijzen uit dat een kurk aan 40 tot 60 kilometer per uur uit een fles kan knallen. 

Met die snelheid en kracht een kurk in je oog krijgen, dat zorgt voor wat oogspecialisten "een stomp trauma" noemen. En dat komt erg vaak voor. Niet alleen door kurken trouwens, ook heel vaak door squash- of padelballen of badmintonpluimpjes. "1 à 2 keer per week", schat Peter Stalmans, oogarts in het UZ Leuven. "Meermaals per maand", klinkt het bij zijn collega Dimitri Roels van het UZ Gent.

Wat het aandeel champagnekurken is in die stompe trauma's? "Bij mij een tiental gevallen per jaar", schat Roels. " Ook Stalmans telt 5 à 10 kurkincidenten per jaar onder zijn patiënten. Oogartsen Veva De Groot (ZNA), Sylvie Vandelanotte (AZ Sint-Jan) en Carina Coppen (UZ Antwerpen) houden het op "een gekend probleem", "komt regelmatig voor" en "zien we maar al te vaak".

Als dit al de reactie is uit een beperkte rondvraag zou je daaruit kunnen concluderen dat het in Vlaanderen alleen al gaat om tientallen gewonde ogen door knallende kurken per jaar. "Dit komt veel vaker voor dan mensen denken", weet Roels. "Veel gevallen komen niet eens tot bij ons. Bijvoorbeeld als een kurk eerst de oogkas raakt of slechts het oog schampt. Dan ga je hoogstens even lang bij de huisarts. Meestal komen wij er pas bij als iemand de kurk vol op de oogbol heeft gekregen."

De feestdagen zijn een klassieke periode, klinkt het in koor. "1 januari en de paasdagen, dat zijn de typische momenten voor oogtrauma's door kurken", beaamt Stalmans. "Net zoals november typisch de piek betekent van de bosmaaierincidenten."

Welke schade brengt een kurk teweeg in het oog? Wie geen fan is van plastische medische omschrijvingen, slaat dit stuk beter over. In de meeste gevallen gaat het om een bloeding in de voorste oogkamer, horen we bij alle specialisten. "Het oog is een bol met vooraan een ruitje: het hoornvlies", legt Stalmans uit. "De schokgolf van een kurk gaat daar doorheen en komt dan tot bij de voorste oogkamer en de iris, het gekleurde deel van je oog. Die zit vol bloedvaten die kunnen scheuren door de schok." 

Het gevolg is uiteindelijk een soort bloedklonter, waardoor de iris donkerrood of bijna zwart kleurt. "Vergelijk het met een korst op je huid die het bloeden probeert te stelpen. Die klonter is ondoorzichtig, waardoor je even niets meer ziet door dat oog. Naast de pijn van de klap veroorzaakt dat bij de meeste mensen natuurlijk de grootste schok."

De behandeling? Rusten en oogdruppels gebruiken tegen ontstekingen en om de de oogdruk te verlagen. Dat lot lijkt ook Girmay beschoren. En, zo voegt Roels toe, "ik raad aan om je oog en oogdruk na een bloeding jaarlijks te laten controleren. Want na een bloeding zien we het risico op glaucoom duidelijk stijgen en dat kan uiteindelijk wel tot blindheid leiden."

Veel ernstigere oogtrauma's met champagnekurken komen niet zo vaak voor. Maar het kan wel degelijk, zeggen de specialisten. "Heel ernstig wordt het als de oogbol door de klap openscheurt en begint te lekken", zegt Roels. "Dan moet je het oog opereren. In dat geval kunnen artsen op voorhand geen beloftes maken. Meestal lukt het om het oog te herstellen. Maar het gebeurt dat je soms een oogbol moet verwijderen en moet vervangen door een prothese."

"Dat laatste zie ik zelden voorkomen bij champagnekurken, die al bij al vrij licht zijn", sust Stalmans. "Maar wel bij ongevallen met squashballen bijvoorbeeld: die zijn klein genoeg om een oogbol te raken en zijn ook heel hard. Ik heb al heel wat verwoeste ogen gezien door squashballen." Roels knikt: "Dat een beschermbril bij balsporten als squash nog niet altijd algemeen verplicht is, lijkt voor oogspecialisten - die de gevolgen zien - ronduit hallucinant."

Altijd een bril dragen bij het squashen dus, maar is er ook een voorzorgsprincipe bij het openen van een champagnefles? "Draai de fles gewoon open met de stop weg van je gezicht en niet gericht op iemand anders", klinkt de eenvoudige raad van dokter De Groot.

In dat opzicht zegt Roels dat hij de keuze voor een dergelijke grote fles in Giro "wat belachelijk vindt". "Die renners kunnen die niet dragen en openen tegelijk, waardoor ze de fles moeten neerzetten eroverheen moeten gaan hangen. Dan vraag je om ongevallen. Neem toch gewoon een kleinere fles."

Stalmans ziet veel mensen eerst de wikkel en het ijzerdraadje eraf halen om vervolgens hun duim onder de kurk te duwen. "Doe dat niet. Hou gewoon je hand op de kurk en wrik wat heen weer. Zelfs als de kurk dan knalt, hou je die gewoon tegen met je hand." Wijnkenner Dennis van den Buijs doet er nog een schepje bovenop: "Veel mensen gooien de muselet - dat metalen draadje - onmiddellijk weg. Dat is net het moment waarop het kan mislopen. Laat dat draadje erop nadat je hebt losgemaakt en draai zo de kurk los."

De Groot suggereert dat er zelfs een waarschuwing zou mogen komen op de bovenkant van de fles, zoals soms al in Amerika gebeurt. "Onderzoek wijst uit dat een simpele waarschuwing het aantal ongevallen drastisch kan verlagen."