Poetin dwingt Europa tot pijnlijke energiekeuzes: Commissie stelt plan voor om van Russisch gas af te komen

Met de snelheid van het licht en de impact van een meteoriet: het plan dat de Commissie presenteerde om de EU los te koppelen van Russische energie, oogt duizelingwekkend. Voor honderden miljarden euro’s aan investeringen, verplichte zonnepanelen op daken, ja, zelfs de suggestie om bestaande Europese gasvelden langer open te houden. Poetin laat ons geen andere keuze, stelt commissaris Timmermans (Green Deal). De vraag is of het haalbaar is?

De mythe dat Brusselse molens traag malen, is in elk geval definitief ontkracht. Op 24 februari viel Rusland Oekraïne binnen; op 11 maart zeiden de Europese regeringsleiders in 2027 van Poetins olie, kolen en gas af te willen; op 18 mei ligt er een uitgewerkt voorstel dat die einddatum iets naar voren haalt. “De Green Deal aan de snellader”, betitelde Commissievoorzitter Von der Leyen het nieuwste pakket.

Dat pakket - REPowerEU - haalt veel overhoop. Niet vreemd want het doorknippen van de fossiele navelstreng met Rusland stelt de EU voor een fundamenteel probleem: 40 procent van de Europese gasimport komt uit Rusland, 46 procent van de kolen en 27 procent van de olie. Daar een alternatief voor vinden, vereist vergaande keuzes. Aan de andere kant: nu betaalt de EU jaarlijks bijna 100 miljard euro voor de Russische energie, geld waarmee Poetin de oorlog in Oekraïne financiert.

Energiebesparing

Allereerst zet de Commissie in op energiebesparing, de ‘goedkoopste manier’ om van Russische energie af te komen. De bindende Europese doelstelling voor energiebesparing wordt aangescherpt van 9 naar 13 procent in 2030. Gebouwen moeten gerenoveerd en geïsoleerd, de thermostaat en airco kunnen lager, fiets en trein boeken terreinwinst op de auto en het vliegtuig. Tot zover het makkelijke deel.

Moeilijker en politiek gevoeliger is de zoektocht naar andere, betrouwbaarder leveranciers van gas, lng, olie en waterstof. De Commissie stelt voor dat zij namens de lidstaten de inkoop gaat doen, eendracht geeft marktmacht. Op vrijwillige basis overigens, net als bij de inkoop van coronavaccins, want de EU heeft geen bevoegdheid in deze. Opvallend is dat de Commissie expliciet pleit voor voortzetting van de nationale gaswinning ‘waar mogelijk’ alsook het iets langer openhouden van kolencentrales.

Nog ingrijpender is de derde route om het wegvallen van Russische energie op te vangen: de overgang naar duurzame energie. Hier verhoogt de Commissie de doelstelling van 40 naar 45 procent in 2030. Ter illustratie: als dit alleen met zonnepanelen gedaan zou worden is een gebied van bijna 2.000 vierkante kilometer nodig. Zon speelt een belangrijke rol in de Commissieplannen: vanaf 2025 worden gebouwen stapsgewijs verplicht die op hun dak te plaatsen. Maar ook wind, warmtepompen (10 miljoen de komende vijf jaar); waterstof (20 megaton extra); biomethaan en elektrische auto’s moeten een aandeel leveren.

Dat alles vergt 210 miljard euro aan extra investeringen tot 2027, oplopend naar 300 miljard euro in 2030. En daar beginnen de politieke problemen: wie gaat dat betalen?

‘Grote fout’

De Commissie is creatief en zet 225 miljard euro ongebruikte leningen uit het herstelfonds in. Als het land dat er recht op heeft ze niet gebruikt, gaan ze naar een andere lidstaat. Verder wil de Commissie circa 35 miljard euro aan subsidies voor armere regio’s en boeren doorsluizen naar de opwekking van duurzame energie. Is dat al een open zenuw voor sommige lidstaten, het in de verkoop gooien van niet gebruikte CO₂-rechten (opbrengst 20 miljard euro) brengt linkse partijen weer in verzet. “Een grote fout”, reageerde het Nederlandse GroenLinks.

Dan is er de voorgestelde versnelling van de vergunningverlening voor windmolenprojecten (nu gemiddeld negen jaar) en zonnepanelen (4,5 jaar). Op deze manier blijven we Poetins portemonnee spekken, zei Timmermans. Hij wil dat die vergunningen binnen een jaar verstrekt zijn, hetgeen op weerstand in lidstaten zal stuiten.

Dat geldt zeker ook voor de verder stijgende energieprijzen als de EU elders moet inkopen. Een teken aan de wand is dat Hongarije al twee weken lang een Europese boycot van Russische olie tegenhoudt. De kans bestaat dat de EU niet hoeft te kiezen maar dat Poetin dat voor de EU doet. Eerder sloot hij Polen en Bulgarije af van Russisch gas omdat ze weigeren in roebels te betalen, komende maanden kunnen andere landen dezelfde behandeling krijgen. Voor de crisis die dan ontstaat, liggen de plannen klaar.