Hoe stikstof ook de Vlaamse regering vergiftigt: eerste barsten tussen N-VA, Open Vld en cd&v

Het was woensdag naar verkoeling zoeken in de straten rond het Vlaams Parlement in Brussel. Maar ook binnen was het risico op oververhitting groot. Wie de commissie Landbouw in de gaten hield, zou gedacht hebben dat cd&v, Open Vld en N-VA niet langer samen in een regering zaten. De parlementsleden van de eerste twee partijen leken er alles aan te doen om het stikstofakkoord van de Vlaamse regering onderuit te halen.

Vooral Gwendolyn Rutten (Open Vld), die zich het lot van de getroffen paters van Averbode aantrekt, haalde scherp uit. “’Akkoorden zijn akkoorden’, zegt minister-president Jan Jambon (N-VA). Dan lijkt het me redelijk existentieel om te weten wat er precies in dat akkoord staat. Want volgens de administratie zouden wij, politici, dat akkoord verkeerd hebben gelezen. Ofwel ligt de fout bij haar, ofwel bij de bevoegde minister en andere regeringsleden”, zei ze.

Volgens getuigenissen uit de administratie werd in 2022 een nieuwe lijst opgesteld van rode landbouwbedrijven die moeten sluiten. Een lijst die niet helemaal overeenstemt met de rode lijst uit 2015, waar bevoegd minister Zuhal Demir naar verwijst. Dat is opmerkelijk, want minstens één bedrijf kreeg in mei 2022 een brief dat het straks moet sluiten, terwijl het in 2015 nog niet op een rode lijst stond. “Nu breekt mijn klomp”, zei Rutten verontwaardigd.

Haar analyse is hard: de hele stikstofregeling staat op de helling. “Toen de regering in februari een stikstofakkoord sloot, was de visie achter dat akkoord duidelijk: dit gaat over landbouwbedrijven die al zeven jaar weten dat ze op de rode lijst staan. Bedrijven die ook al zeven jaar geleden te horen kregen dat ze rood waren. In 2025 zou de regering deze bedrijven sluiten, in ruil voor een compensatie.” Nu zou er echter sprake zijn van willekeur.

Wankel evenwicht

Hoewel Open Vld wel achter een stikstofakkoord staan, is het volgens haar van cruciaal belang dat het akkoord duidelijk is en rechtszekerheid biedt aan alle betrokkenen. Anders kan het juridisch onderuit worden gehaald. Daarom hekelde Rutten in de commissie ook nog andere inconsistenties.

Zo zouden vijf rode landbouwbedrijven uiteindelijk van de rode lijst zijn geschrapt omdat ze niet met zekerheid hadden kunnen weten dat ze rood waren. De paters van Averbode, die enkel een telefoontje kregen, bleven wel op de lijst staan. En dan is er nog dat ene bedrijf dat dit jaar plots op de rode lijst verscheen. Volgens de administratie kreeg dat bedrijf in 2015 tijdens een plaatsbezoek te horen dat het rood zou worden.

Ook cd&v-parlementslid Tinne Rombouts zei in de commissie nog veel vragen te hebben bij het stikstofakkoord. “Minister Demir heeft al verschillende keren gezegd dat de rode bedrijven van vandaag ook al in 2015 rood waren. Dus wie heeft dan die nieuwe lijst opgemaakt?” In de omgeving van Demir worden de uitspraken weliswaar afgedaan als stemmingmakerij. Alles is verlopen volgens de afspraken binnen de regering, klinkt het.

De kritiek brengt het wankele evenwicht van het stikstofakkoord in gevaar. In dat akkoord werden de belangen van natuur, landbouw en industrie zorgvuldig tegenover elkaar afgewogen. Nu lijkt het alsof de regering een disproportioneel hoge bijdrage vraagt van de boeren. Dat dreigt het boerenverzet, dat zich woensdag ook voor de ingang van het parlement ontvouwde, alleen maar aan te moedigen.

Dat zorgt op haar beurt voor extra nervositeit bij cd&v. Enkele dagen geleden voerde die een belangrijke personeelswissel door: landbouwminister Hilde Crevits schoof haar bevoegdheid door naar nieuwkomer Jo Brouns. Hij krijgt de opdracht om de wrevel bij de boeren en de lokale cd&v-besturen weg te nemen. Boerenbondvoorzitter Lode Ceyssens heeft er alvast vertrouwen in dat Brouns zal doen wat mogelijk is.

Gemoederen bedaren

Dat de zenuwen bij N-VA strak gespannen staan, is duidelijk. Jambon zag zich woensdag genoodzaakt om iedereen bij de les te houden. “De herziening van het stikstofakkoord ligt totaal niet op tafel”, zei hij op Radio 1. De regeringsleider voelt langs alle kanten dat het akkoord uit elkaar dreigt te vallen.

Ook Brouns probeert de gemoederen te bedaren. “De verschillen tussen de regeringspartijen worden uitvergroot”, zegt hij aan De Morgen. “De essentie is dat er tot 17 juni een openbaar onderzoek naar de stikstofregeling loopt. Als daar objectieve argumenten uitkomen om dingen aan te passen, dan zullen we die ernstig nemen, zonder te raken aan de fundamentele principes. Als je goed luistert, is dat wat alle regeringsleden zeggen.”

Brouns benadrukt dat hij een prima relatie heeft met zijn Limburgse collega Demir. “Het zal geen makkelijk dossier zijn, maar ik maak me sterk dat we hier goed uitkomen.” Tot nu toe lijkt de regering dus te weerstaan aan de druk.

Maar of ze dat ook kan volhouden? Daarover rijzen meer en meer twijfels. Zeker omdat er na het openbaar onderzoek ook nog een periode volgt waarin de lokale besturen hun adviezen over de stikstofregeling zullen mogen insturen. Die periode loopt pas eind augustus af. Reken maar dat de burgemeesters van de zwaar getroffen gemeenten zich in Brussel zullen laten horen. Het wordt dus nog een moeilijke zomer.