CHECK - Ja, het Finse leger gebruikt(e) hakenkruis als embleem... maar dat heeft niets met nazisme te maken

De voorbije dagen verschenen op sociale media opvallende foto's van wit-blauw-zwarte vlaggen met hakenkruizen. De vlaggen zouden behoren tot de Finse luchtmacht en - zo klonk het - ze zouden een teken zijn van nazisympathieën in dat land. "Het Westen knijpt een oogje dicht voor het fascisme!", is de boodschap daarbij.

Gaat het werkelijk om Finse militairen die met die vlag marcheren? En wijst dat op sympathie voor het nazisme?

In West-Europa associëren we het hakenkruis in de eerste plaats met het nazisme. Adolf Hitler koos de swastika in 1920 als symbool van zijn partij, de NSDAP. Die partijvlag stond na de machtsgreep van Hitler model voor de vlag van het Duitse Derde Rijk. Het hakenkruis verwees daarbij naar Hitlers theorieën over het 'Arische ras'.

Maar een swastika of hakenkruis is een veel ouder symbool, dat je in heel wat culturen over de hele wereld terugvindt. Het komt al duizenden jaren voor op het Indiase subcontinent, waar het een specifieke betekenis heeft in verschillende religies zoals het boeddhisme, het hindoeïsme of het jaïnisme. Maar ook in archeologische vondsten uit het oude Troje of in motieven uit de Europese IJzertijd kan je geregeld hakenkruizen aantreffen.

Op het einde van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw was de swastika in West-Europa een courant symbool geworden, vaak geassocieerd met geluk. Hakenkruizen kwamen bijvoorbeeld voor in het oude logo van het Deense bier Carlsberg, op Britse spaarzegels uit de Eerste Wereldoorlog, en zelfs op badges van de scouts.

Voor de geschiedenis van het hakenkruis bij de Finse luchtmacht moeten we terug naar het jaar 1918. Toen schonk de Zweedse graaf en avonturier Eric von Rosen een vliegtuig aan het Finse leger. Op de vleugels had Von Rosen zijn persoonlijke embleem geschilderd: een blauw hakenkruis. Dat symbool hanteerde hij al sinds 1901 als een geluksbrenger.

In de pioniersjaren van de luchtvaart, begin 20ste eeuw, waren swastika's populair onder piloten. Ze hadden de reputatie van een geluksbrenger voor vliegeniers bij hun gevaarlijke reizen. Zo was er bijvoorbeeld ook een hakenkruis aangebracht aan de binnenkant van de neus van de Spirit of St. Louis, het vliegtuig waarmee Charles Lindbergh in 1927 de eerste non-stop solovlucht over de Atlantische Oceaan realiseerde.

Hoewel zijn gebruik van een hakenkruis in 1918 dus geen politieke betekenis had, zou graaf Von Rosen trouwens door een speling van het lot later de schoonbroer worden van de prominente nazipoliticus Hermann Göring, en in de jaren '30 zelfs een aanhanger van het nazisme. Maar met de adoptie van de swastika door de Finse luchtmacht heeft die latere geschiedenis niets te maken.

Het betwiste logo van de Finse luchtmacht is een ontwerp uit 1918 van de Finse kunstenaar Akseli Gallen-Kallela. Ook Gallen-Kallela gebruikte trouwens al jaren voordien het hakenkruis als een motief in zijn kunst, zoals bijvoorbeeld in zijn schilderij 'de Aino-triptiek' uit 1889.

(Lees verder onder de afbeelding.)

Na de Tweede Wereldoorlog werden de vliegtuigen van de Finse luchtmacht niet langer met hakenkruizen beschilderd. De Finse luchtmacht behield het symbool echter wel in haar embleem, op vlaggen en op uniformen, tot het in 2017 vervangen werd door een gouden adelaar in een cirkel van vleugels.

Toch kan je ook vandaag nog hakenkruizen aantreffen op de vlaggen van sommige Finse luchtmachteenheden of van de Finse luchtvaartacademie. Ook op bepaalde militaire medailles is het teken niet gewijzigd. Maar de geschiedenis van het hakenkruis bij de Finse luchtmacht heeft dus andere wortels dan die van het nazisme.

Het verhaal dat het hakenkruis bij de Finse luchtmacht een bewijs zou zijn voor nazisympathieën, hoor je vooral bij pro-Russische stemmen op sociale media. Het is bedoeld als commentaar op een eventuele toetreding van Finland tot de NAVO, het westerse militaire bondgenootschap. Finland had sinds de Tweede Wereldoorlog steeds een neutrale status behouden, maar besloot onlangs om het lidmaatschap van de NAVO aan te vragen. Dat is een direct gevolg van een omslag van de publieke opinie in het land na de Russische inval in Oekraïne.

In de Russische rechtvaardiging voor de oorlog in Oekraïne dook vaak het begrip 'denazificatie' op. Een van de doelen van de Russische inval zou zijn om het land te bevrijden van 'nazi's' die er zogezegd aan de macht zouden zijn. Met de insinuaties over hakenkruisvlaggen probeert men Finland in diezelfde hoek te duwen.