Het werd vorige week een vrijdag de dertiende die ze zich in Planckendael nog lang zullen herinneren. Omstreeks 11u ontstond er tumult in de bonobogroep. De 24-jarige niet-dominante mannetjesaap Zamba zette het op een lopen en sprong over de zeven meter brede gracht rond het bonobo-eiland, waarna hij in een boom klom. Nadat hij een goede twee uur van de vrijheid kon proeven, werd Zamba verdoofd en opnieuw overgebracht naar het verblijf.

LEES OOK. Bonobo Zamba ontsnapt uit verblijf in Planckendael, maar aan banaan kan hij niet weerstaan

“Het lijkt erop dat de ontsnapping geen gevolgen heeft gehad voor Zamba of de rest van de bonobo’s”, zegt Linda Van Elsacker, zoölogisch directeur van Planckendael en de Zoo van Antwerpen. “De verzorgers en onderzoekers die dagelijks met de mensapen in de weer zijn, bevestigen dat hun gedrag niet anders is dan anders. Ook op die bewuste vrijdagvoormiddag was er overigens geen speciale aanleiding voor de ontsnapping. Er was inderdaad tumult, maar dat is er bij bonobo’s dagelijks. Dat is heel natuurlijk gedrag.”

Zelf geschrokken

“Het lijkt erop dat Zamba zelf ook geschrokken was van zijn sprong”, pikt onderzoeker Jonas Verspeeckt in. “Want van zodra hij in de boom zat, bleef hij naar het eiland kijken. En eenmaal weer op de grond bleef hij de contouren van het verblijf volgen. Het was alsof hij zelf niet goed wist wat er aan de hand was en op zoek was naar een manier om terug op het eiland te komen. Hij was ook niet gespannen, maar gedroeg zich heel normaal. Hij besefte blijkbaar niet dat hij op vrije voeten was. We gaan er dan ook niet van uit dat hij voortaan om de haverklap over de gracht zal springen.”

LEES OOK. Bonobo Zamba ontsnapte (niet eerste keer) met indrukwekkende sprong van zeven meter

Omdat Zamba zelf heel kalm bleef onder de situatie, konden de verzorgers hem relatief eenvoudig benaderen. “Eerst gaven we hem een banaan met verdovingsmiddel”, klinkt het. “Daar werd hij wat versuft van. Eén van de verzorgers is vervolgens naar hem toegegaan en kon hem extra verdovingsmiddel toedienen. Dat ritueel oefenen ze al jaren, maar tijdens de training zit er uiteraard een hek tussen. Dat de verzorger ook in deze situatie zo dicht tot bij Zamba kon komen, hebben we volledig te danken aan de jarenlange vertrouwensband die de verzorgers en dieren onderling opbouwden.”

Het belang van die vertrouwensrelatie kan nauwelijks overschat worden. “Ik ben er zelf van geschrokken hoe goed iedereen op elkaar was ingespeeld. Alle veiligheidsprotocollen werden goed opgevolgd en iedereen vertrouwde terecht op de knowhow en ervaring van de verzorgers”, zegt Verspeeckt. Van Elsacker vult aan: “Om die reden heb ik nooit gedacht dat dit slecht zou aflopen, zoals bij leeuwin Rani (in 2018 ontsnapte leeuwin Rani en moest worden doodgeschoten, red.). Omwille van die goede band tussen de verzorgers en het dier was dit een compleet andere situatie.”

In het verleden ontsnapte Zamba ook al eens in een Nederlandse dierentuin. Ook toen sprong hij over een gracht van een zevental meter. “Onze gracht is al dertig jaar even breed en nooit eerder hebben we problemen gehad”, zegt Van Elsacker. “Volgens de richtlijnen is dat ook de aangewezen breedte, maar toch is Zamba erin geslaagd om te ontsnappen. Mogelijk gebruikte hij één of ander hulpstuk om over de gracht te springen. Dat wordt nog onderzocht.”

LEES OOK. Met bonobo Zamba liep het goed af, maar dat is niet altijd zo: deze dieren ontsnapten eerder uit dierentuinen

Verhuizing?

Er wordt nu bekeken wat er met Zamba moet gebeuren. “We onderzoeken wat de beste oplossing is”, aldus de zoölogisch directeur. “Als het nodig zou zijn, dan behoort een verhuizing naar een andere dierentuin tot de mogelijkheden. We zijn stamboekhouder voor de bonobo’s, we hebben dus een goed zicht op alle bonobo’s in dierentuinen wereldwijd. Maar dan nog is het verplaatsen van zo’n dier niet evident. Het moet bijvoorbeeld qua bloedlijn in een groep passen en ook op andere vlakken moet er een match zijn met de andere groep.”

Een week na de ontsnapping mogen de bonobo’s nog steeds niet terug op het eiland. Dat kan pas wanneer alles 100% veilig is. “Maar ook in normale omstandigheden zitten ze het grootste deel van de tijd in hun binnenverblijf, dat enkele jaren geleden volledig vernieuwd werd”, zegt Van Elsacker. “In totaal zijn er een tiental verschillende ruimtes waardoor ze afstand van elkaar kunnen nemen en natuurlijk gedrag kunnen vertonen. Dat is niet alleen belangrijk voor het welzijn van de dieren, het helpt ons ook bij ons wetenschappelijk onderzoek.”

Wetenschappelijk onderzoek

Want niet alleen de verzorgers zijn dagelijks in de weer met de bonobo’s, ook onderzoekers zoals Jonas Verspeeckt. “Er lopen altijd een zevental verschillende onderzoeken”, zegt hij. “Dat gaat van gedragsonderzoek over studies naar emoties of microbioom tot cognitieve studies. We observeren de dieren en doen er experimenten mee. Ook dat kan alleen maar omdat de bonobo’s het dankzij jarenlange training gewend zijn om te interageren met mensen. Sinds de verbouwing van het bonoboverblijf konden we uitgroeien tot één van de belangrijkste onderzoekscentra.”

Die onderzoeken zijn volgens Verspeeckt enorm belangrijk. “Als wetenschapper willen we altijd meer weten. Zeker over bonobo’s, want daar is nog maar weinig onderzoek naar gedaan. De infrastructuur in Planckendael biedt ons de mogelijkheden om een schat aan informatie over de dieren te verzamelen. Daarnaast is het ook waardevol om linken te leggen tussen de bonobo’s en de voorouders van de mens. Het zijn namelijk dieren die heel nauw aan de mens verwant zijn en ons veel kunnen leren over onze geschiedenis.”

Met dat wetenschappelijk onderzoek wil Planckendael ook steeds meer naar buiten komen. “We zijn meer dan een plek waar je naar dieren kan komen kijken”, zegt Van Elsacker. “Achter de schermen gebeurt er enorm veel belangrijk wetenschappelijk onderzoek. Vroeger wist niemand dat, maar nu willen we dat doelbewust tonen aan het grote publiek. Daarom lanceerden we Zoo Science. Via de website kan iedereen verhalen en informatie ontdekken over onze onderzoeken.”

www.zooscience.be