© Queen Elisabeth Competition - Derek Prager

De winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd kiezen: zo doet de jury dat

Vanavond laat weten we wie de twaalf finalisten zijn van de Koningin Elisabethwedstrijd voor cello. En of de enige Belgische, de getalenteerde Stéphanie Huang, erbij is of niet. Hoe kiest jury uit die muzikanten een winnaar? Een blik in de keuken van de jury door de ogen van jurylid Roel Dieltiens, die de lat bijzonder hoog legt.

Applaus in de zaal telkens als de jury van de Koningin Elisabethwedstrijd binnenwandelt. Tien vrouwen en mannen nemen plaats aan een lange tafel. Allemaal met dezelfde lederen map voor zich, vol papieren of een tablet. Tijdens de optredens van de wedstrijdkandidaten geven ze geen krimp. Pokerfaces. Geen applaus. Ze luisteren supergeconcentreerd, sluiten af en toe de ogen, schrijven nu en dan iets op; bij het opgelegde hedendaagse werk van Daan Janssens volgen ze de muziekpartituur. De spanning is te snijden.

Wie is de jury?

Vijf vrouwen en vijf mannen, vooral uit het buitenland, die de cello door en door kennen als docent en/of uitvoerend muzikant van internationaal formaat. De jury staat onder leiding van Gilles Ledure, directeur van Flagey, die zelf niet meestemt. Voor de finaleweek komen er twee kleppers bij: stercellist Gautier Capuçon en zijn flamboyante collega Mischa Maisky. Soms is of was een kandidaat in de leer bij een jurylid, dan mag dat lid in dat geval niet meestemmen. Roel Dieltiens zit van a tot z in de jury van deze tweede editie van de Koningin Elisabethwedstrijd voor cello. Hij heeft ervaring in andere internationale jury’s en is docent in Zürich en aan het Lemmensinstituut in Leuven.

BEKIJK: Jurylid Roel Dieltiens doet bij Nicole Van Opstal (Canvas/Klara) een boekje open over de zoektocht van de jury

Videospeler inladen...

Hoe quoteren ze de kandidaten?

In dit opzicht lijkt de Koningin Elisabethwedstrijd wel wat op kunstschaatsen of turnen: enkel de cijfers tellen. Elk jurylid geeft punten. Die worden bij elkaar opgeteld, waarbij uitschieters van meer dan 20 procent naar boven of naar beneden worden vervangen door het gemiddelde. Een gerechtsdeurwaarder telt alles op. Er is geen overleg, geen discussie tussen juryleden. 

Roel Dieltiens vindt het prima zo, vertelt hij aan Nicole Van Opstal van Canvas en Klara: “Mijn ervaring met wedstrijden waar het niet zo gebeurde, was uitermate slecht. Eenieder heeft zijn mening over een bepaalde manier van muziek maken. Die meningen zijn allemaal even veel waard, maar niet elk jurylid is een even overtuigd prater bij een deliberatie.” Het is geen goede zaak “dat men beïnvloed wordt door de welbespraaktheid van anderen die absoluut bepaalde mensen naar voren willen schuiven volgens hun eigen smaak”.

Wij geven punten, de computer telt ze op en zo is het goed

En dus is het scores optellen. Roel Dieltiens: “ Wij geven onze punten; de computer doet het werk; nadien is het wat het is, en is er geen discussie. Zo is het goed.” Punt 92 van het reglement laat niets aan duidelijkheid te wensen over: “De Wedstrijd steunt op het principe dat elk jurylid zijn persoonlijke en individuele beoordeling geeft. Bijgevolg is elk overleg onder de juryleden verboden.”

Hoeveel ronden zijn er?

In elke ronde geven de juryleden nieuwe punten (op 100) en beginnen ze als het ware met een schone lei. Er zijn vier van die ronden. De eerste verloopt achter gesloten deuren, wanneer de jury de preselectie doet van mogelijke deelnemers. Iedereen die in aanmerking komt, kan video’s insturen. Dat hebben dit jaar 152 cellisten gedaan. Daarna volgen drie ronden met publiek, in de zaal (Flagey en Bozar) en thuis (radio, tv, online). 

De verschillende ronden zijn echt wel nodig, zegt jurylid Roel Dieltiens. “In de videopreselectie zijn er mensen die uitstekend presteren, maar die blijken in de eerste ronde een heel ander soort mensen te zijn dan hoe ze zich hadden voorgesteld. En vice versa.” 66 muzikanten namen deel aan de eerste ronde. 24 stootten door naar de halve finale; voor 12 is er een plekje in de prestigieuze finale. In elk van die ronden tonen de kandidaten zich op een andere manier: als solocellist, samen met piano, met een kamerorkest of met een groot orkest. 

Wat zijn de criteria?

Hoe nemen de juryleden de maat van een kandidaat? Worden alle foutjes genoteerd? Speelt er een x-factor? Technisch perfect en virtuoos zijn ze eigenlijk allemaal. “Het is ontegensprekelijk zo dat alle kandidaten die door preselecties zijn geraakt, allemaal uitstekende cellisten en heel goeie ambachtslui zijn." Wat maakt dan het verschil? Karakter, présence, emotie, contrasten en kleuren aanbrengen, de warmte van de klank, de veelzijdigheid, het samenspelen met anderen?

Op zoek naar de witte raaf die de cello doet vergeten en mensen kan ontroeren

Roel Dieltiens legt de lat hoog: "De opdracht is om de witte raaf te vinden die de cello doet vergeten en die gewoon vertelt en muziek maakt, daar gaat het om. Ik ben echt op zoek naar die persoon die de traditie, de mainstream kan doorbreken. Die de boel spannend kan houden en de mensen kan ontroeren.”

© Queen Elisabeth Competition - Derek Prager

Hoe wakker moeten juryleden zijn?

Het is een understatement dat de Koningin Elisabethwedstrijd voor de deelnemers een marathon is: vier weken concours, met een maandenlange voorbereiding. Roel Dieltiens is zich daar als jurylid maar al te bewust van: “Je moet oplettend blijven als jurylid. Al die mensen hebben zoveel gewerkt. Luisteraars geven zich daar geen rekenschap van, en dat hoeft ook niet, maar ik als professional weet wat daarachter steekt. Je moet aandachtig luisteren om al die mensen dezelfde kansen te geven.” 

Als iemand een frisse interpretatie brengt, zijn we weer klaarwakker

Ook voor de jury is het een titanenwerk om zoveel uren, dagen, weken intensief te luisteren en te vergelijken. En ook vaak tot in den treure dezelfde muziek te horen. Roel Dieltiens: “Vier keer na elkaar hetzelfde concerto van Haydn, dat is aan de ene kant bijzonder vermoeiend, maar als er een kandidaat een frisse interpretatie brengt die afwijkt van de andere, dan is iedereen weer klaarwakker! Er zijn collega’s die vinden dat alle kandidaten eigenlijk exact hetzelfde zouden moeten spelen om een juiste vergelijking te kunnen maken. Dat is van het goede te veel, wat mij betreft.” 

 “Ik speel zelf liever concerten,” geeft Roel Dieltiens toe. “Maar ik vind het ook wel interessant om te horen wat er zich afspeelt op onze wereldbol, wat cellospelen betreft." Hem valt vooral de globalisering op. De wedstrijd brengt inderdaad cellisten uit de hele wereld naar Brussel, van Korea  tot Servië. En de Belgische Stéphanie Huang.

Welke muziek wordt er gebracht en speelt dat een rol?

Naarmate de wedstrijd vordert krijgt de jury een steeds vollediger beeld van een cellist en dat heeft ook te maken met de verschillende soorten muziek die worden gebracht. Van barok tot hedendaags. Roel Dieltiens, die ook in de artistieke commissie van de wedstrijd zit, zorgde mee voor een verbreding van het repertoire.  

In de eerste ronde moesten de kandidaten bij voorbeeld  verplicht een van de sonates van Luigi Boccherini spelen, begeleid door een tweede cellist. Roel Dieltiens: “Niemand kende die sonates, nu vindt iedereen ze heerlijk.”  

In de halve finale en finale spelen de kandidaten zowel verplichte werken als keuzestukken. Die laatste passen hen als een handschoen; ze kunnen er hun technische kwaliteiten maar vooral ook hun temperament en hun ziel laten horen. Van een stemmige sonate van Chopin tot een uitgebeend werk van Ligeti, van ingetogen poëtisch tot explosief.

En geen Bach?

Wie aan cello denkt, denkt aan de beroemde suites voor cello solo van Johann Sebastian Bach. In 2017, bij de eerste KEW voor cello, waren ze verplichte kost in de halve finale. Nu niet. Roel Dieltiens, nochtans zelf een Bach-specialist, stelde voor om ze te schrappen.

“Bach is zo’n speciaal geval. Daar heeft iedereen zo’n sterk idee over van hoe het zou moeten. Bach is voor iedereen de Bijbel, maar geen enkele componist hoor je zo verscheiden uitvoeren als Bach. Daar werd sowieso geen rekening mee gehouden. Men mag Bach zo oubollig spelen als men wil, als men daarna een virtuoos stuk speelde, ging die persoon door in de wedstrijd. Dat heeft dus geen zin. Het is beter zo, zonder Bach. Dat bespaart veel juryleden ergernissen." 

De laatste halve finales vandaag zijn te volgen op VRT NU, Canvas (15u), het tv-kanaal van Ketnet (20u), Klara, Klara.be en de Klara app. De proclamatie van de twaalf finalisten wordt rond middernacht verwacht.

Meest gelezen