‘Ons leger is het sterkste in Europa. Jullie legers zijn niet conform verwachtingen’: hoe de machtsverhoudingen verschuiven in Oekraïne

“Bijna iedereen leeft onder de grond in Lysychansk en schuilt al drie maanden voor luchtaanvallen. Zonder elektriciteit en water. Nadat de school waar ze eerst in schuilden gebombardeerd was, vrezen ze dat zelfs een paar minuten boven grond spelen met hun leven is.” Zo bericht de Nieuw-Zeelandse journalist Tom Mutch (onder meer van The Times) vanaf het slagveld.

Terwijl de belangstelling voor de oorlog een beetje lijkt te tanen, gaan de gevechten en beschietingen namelijk onverminderd door. Bruut, dodelijk en meedogenloos. Al bijna drie maanden. Ondertussen verschuiven de machtsverhoudingen, op het slagveld en daarbuiten. Sauve qui peut, dachten de Finnen en Zweden na 24 februari en ze klopten aan bij de NAVO. Politiek is het een aardverschuiving, militair zal het helpen bij het versterken van de verdediging van de Baltische landen.

Op het slagveld is de militaire uitputtingsslag - uitkomst: ongewis - in volle gang. Waar Rusland tegen personele en militaire limieten oploopt, is Oekraïne vastberaden om overeind te blijven en, dankzij vooral Amerikaanse militaire steun, uiteindelijk misschien zelfs bezet gebied terug te veroveren. Het is geen luchthartige vastberadenheid, want niemand hoeft de Oekraïners uit te leggen welke astronomische prijs, ook in bloed, ze dagelijks betalen om te kunnen overleven.

De VS aan zet

Adviezen uit West-Europa, waar leidende naties Frankrijk en Duitsland qua militair materieel weinig bijdragen en politiek aansturen op een staakt-het-vuren en het voorkomen van gezichtsverlies voor Poetin, zijn daarbij steeds minder relevant - en wellicht vooral bedoeld voor binnenlandse consumptie. Want met de terugkeer van oorlog en Russische agressie op het continent, blijken de Verenigde Staten nog steeds de enige Westerse macht die een geloofwaardig politiek-militair antwoord kan organiseren.

En stutten. Ook de EU werkt aan Marshallplan-achtige structuren om straks het land weer op te bouwen. Maar de VS hebben meer dan tachtig jaar na de oorspronkelijke Lend-Leasewet om Europese landen te helpen tegen de nazi’s, een nieuwe variant daarvan aangenomen. En vrijdag lag er een ontwerpwet klaar van 40 miljard dollar militaire en economische steun. Dát geeft Kiev het vertrouwen dat het niet alleen staat in zijn strijd te overleven.

Een doodvermoeide Oekraïense buitenlandminister Dmytro Koeleba, die maandag in een EU-gebouw in slaap viel terwijl hij wachtte om een vergadering binnengelaten te worden, wond er deze week in Den Haag geen doekjes om. “Ons leger is het sterkste in Europa. U weet hoe de Bundeswehr erbij staat. De NAVO, dat is Amerika plus alles wat we kunnen krijgen uit Europa - een stuk hier, een stuk daar. We zijn erachter gekomen dat jullie legers erg achter, uh, niet conform verwachtingen zijn. Dus jullie veiligheid hangt er ook af van of het Oekraïense leger Rusland kan intomen.” 

Zo neemt in oorlogstijd de as Kiev-Washington, met steun van Londen, Warschau en de Balten, het over van de as Parijs-Berlijn. Wat de Oekraïners betreft is het beleid om “Poetin niet te provoceren zodat hij niet verder escaleert” op 24 februari failliet gebleken. Zij wijzen erop dat de Frans-Duitse pogingen ‘ter appeasement van Rusland’ zijn uitgemond in een monsterlijke oorlog met soms genocidaire trekken. De Franse wens om Poetin niet ‘te vernederen’ leeft in Kiev en Washington dan ook minder. ‘Onnodig’ gezichtsverlies hoeft Poetin inderdaad niet te lijden, zegt Koeleba, maar niet ten koste van Oekraïne dat gebied moet opgeven.

Geen wapenstilstand

“Bied ons geen wapenstilstand”, tweette de Oekraïense onderhandelaar Podoljak deze week. “Dit is onmogelijk zonder totale Russische terugtrekking.” Die terugtrekking wordt wisselend gedefinieerd, ofwel tot de (illegale) grenzen van 24 februari, ofwel totale terugtrekking. Die vastberadenheid wekt zorgen in sommige West-Europese hoofdsteden, net als de opmerking van NAVO-chef Stoltenberg dat Oekraïne de oorlog kan ‘winnen’.

Officieel zijn alle bondgenoten het eens dat Oekraïne zelf moet beslissen over dit eindspel. Ook is duidelijk dat Rusland tot dusver niet bereid is serieus te onderhandelen. Sterker nog: de door Rusland geïnstalleerde ‘gouverneur’ van bezet Cherson zegt dat het gebied ‘spoedig’ onderdeel van Rusland wordt. Voor Kiev betekent dit de verdere onttakeling van hun land, die onaanvaardbaar is. Daarbij speelt ook de vraag wat ze hebben aan een wapenstilstand die Rusland in staat stelt zich in te graven in bezet gebied en zich te hergroeperen om later opnieuw verpletterend toe te slaan.

Zolang Rusland de oorlogsmachine draaiende kan houden, en Kiev zich niet neerlegt bij de ontmanteling van het land, zal de militaire uitputtingsslag verder gaan. Dat daarbij onder het vertoon van westerse eensgezindheid oude breuklijnen zichtbaar worden, stelt niet gerust - net zomin als de eerste tekenen van ‘oorlogsmoeheid’, niet in het oosten maar in het westen van het continent.