De N-VA staat voor een dilemma: blijft de partij voluit Zuhal Demir steunen?

Weinig politieke crises zijn zo voorspelbaar als die over het stikstof. Voorlopig blijven de schermutselingen beperkt tot het Vlaams Parlement, waar meerderheidspartijen cd&v en Open Vld de forcing voeren tegen een compromis dat ze zelf mee sloten in de Vlaamse regering. Het is onvermijdelijk dat het conflict ook de regering-Jambon zelf aantast. 

Dat komt omdat de kwestie een politiek-strategische dimensie gekregen heeft. De cd&v die, toen al met de dood in het hart, in de nacht van 22 februari het stikstofakkoord mee bezegelde, is niet meer de cd&v van nu. Zelfs de minister van Landbouw is niet meer dezelfde, na de re­shuffle die de partij doorvoerde. Bij zijn aantreden liet Jo Brouns bijna letterlijk verstaan dat hij het ‘mannetje’ van de Boerenbond zal zijn. Dat schept verwachtingen. In de (ouder wordende) landbouwsector zit een van de laatst overgebleven loyale kiezersgroepen van de Vlaamse christendemocratie. Een partij in doodsnood kan zich gewoonweg niet permitteren ook nog eens die groep te frustreren. Het stikstofakkoord biedt marge, omdat het princiepsakkoord pas later definitief bekrachtigd wordt.

Dit is meer dan een tactisch steekspel. De heftigste confrontaties in de Vlaamse politieke arena gingen in het verleden telkens over landbouw en leefmilieu. Het eerste ‘mestactieplan’ in 1993 leidde tot bijzonder agressief landbouwersprotest tegen toenmalig milieuminister Norbert De Batselier (SP, nu Vooruit). Tien jaar later diende Vera Dua (Agalev, nu Groen) na een nieuw mestactieplan betogingen met ruwe slogans als ‘Stop de groene hoer’ te incasseren. Beide politici keerden na die door een boerenopstand gemarkeerde regeerperiode nooit meer terug als minister. En in beide gevallen nam CVP/cd&v de ministerportefeuille over...

ONTVLAMBAAR

Ook de stikstofkwestie gaat in wezen over mest. Landbouw is niet de enige uitstoter van schadelijke stikstofverbindingen, maar de aanmaak van ammoniak (56 procent van de totale stikstofafzetting in Vlaanderen) in dierenmest is wel een flink probleem. Stikstofrijke grond bedreigt de biodiversiteit en beschermde natuur omdat enkele planten die goed gedijen in ‘vermeste’ grond dan alle ruimte overnemen. Dat is ook exact waarom juist ‘mestkwesties’ zo ontvlambaar zijn. Omdat het gaat over een strijd om grond, om schaarse ruimte. Ruimtelijke ordening is een nulsomspel: de ruimte die de ene krijgt, kan de ander niet hebben. En in een klein gewest waar de welvaart hoog ligt, de bevolking talrijk is én de ruimte extreem verrommeld is, is plaats bijzonder schaars. 

Tot vandaag pacificeerde Vlaanderen die emotionele strijd om grond door zo traag en zo weinig mogelijk te veranderen. Pogingen om orde te scheppen werden afgeblokt door pogingen om alles zoveel mogelijk bij het oude te laten. Dat is de erfenis van CVP/cd&v-ministers van Milieu, van Theo Kelchtermans en Kris Peeters tot Joke Schauvliege, uiteraard met de zegen van de Boerenbond. Die aanpak loopt nu op zijn Europees afgesproken limieten. Tegen 2050 moet Vlaanderen kunnen bewijzen dat in een groot aantal waardevolle natuurgebieden (‘Natura 2000’) de toestand verbetert. Een deadline die ooit veraf leek, komt tergend dichtbij. Dan kun je ammoniak er even niet bij hebben. 

HACHELIJKE POSITIE

Dat plaatst de N-VA voor een dilemma. Nu is het haar minister van Omgeving, Zuhal Demir, die op de plek van De Batselier en Dua zit. De popu­laire minister verdedigen is de vanzelfsprekende reflex. Minister Demir heeft ook het principiële gelijk aan haar zijde: er is geen weg rond de naleving van de Europese regels voor natuurbescherming. Toch is haar positie hachelijk. De stikstofkwestie gaat heus niet alleen over een abdij en veertig andere landbouw­bedrijven die verplicht zouden moeten sluiten tegen 2025. Het compromis jaagt een veel bredere golf van verstrengingen, investeringsnood en onzekerheid door de landbouwsector – of zo voelt die sector dat tenminste zelf aan. 

Dat raakt, bij uitbreiding, aan het potentiële kiespubliek van N-VA in het landelijke Vlaanderen, zeg maar bij mensen die natuur wel leuk vinden om in te wandelen maar gekker moet het niet worden. Al bij de lokale verkiezingen in 2018 bleek het VB met name in die doelgroep een te duchten tegenstrever voor de N-VA. Nu meldt dus ook een getergde cd&v zich weer aan voor de strijd. Voor N-VA is dat een ongewone positie. Meestal is zij het die in emotioneel-politieke kwesties, met steun van het volksgemoed, het de anderen lastig maakt, ook al hebben die vaak een inhoudelijk sterker dossier. Nu is het omgekeerd. 

N-VA houdt tot nader order haar stelling vast, met een belangrijke waarschuwing: als we niets doen, riskeren we vroeg of laat tegen een rechterlijk vonnis te lopen en dan valt álles stil. Een sterk, maar ook riskant argument. Want is het wel zo zeker dat het stikstofakkoord zelf standhoudt voor de rechter? De rangschikking van getroffen landbouwbedrijven en van bedrijven die al dan niet steun krijgen om vrijwillig te stoppen, is na politiek duw- en trekwerk tot stand gekomen. Dat geknoei voelt erg onrechtvaardig aan bij wie aan de foute kant beland is. Ook het onderscheid tussen industriële en landbouwondernemingen wekt juridische scepsis. Bovenal is er geen zekerheid dat het stikstof­akkoord wel volstaat om aan de Europese plicht te voldoen. 

Meer dan een nerveuze cd&v zou dat een nachtmerrie voor N-VA en minister Demir kunnen worden: een rechter die een streep trekt door het moeizaam afgedwongen akkoord. Een politicus die een offer moet vragen is één ding, een politicus die achteraf moet uitleggen dat het tot niets gediend heeft, is nog wat anders.  

Luister ook naar de podcast ‘Lopende zaken’