Gecheckt: misbruikt Zelensky de oorlog om politieke tegenstrevers uit te schakelen?

Volgens oud-kolonel Roger Housen gaat het Westen al te gemakkelijk mee in de ‘verhaaltjes’ van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. “Op 12 maart heeft hij elf politieke partijen verboden”, aldus Housen. “Er waren er drie met duidelijke banden met Rusland. Maar die acht andere waren gewone oppositiepartijen.” Het is geweten dat Zelensky niet altijd een groot democraat is geweest. Zo wou hij in zijn eerste maanden als staatshoofd geen kritische journalisten te woord staan. Maar klopt het ook dat hij de oorlog misbruikt om politieke rivalen te nekken?

Op de lijst van elf partijen die buiten de wet zijn gesteld zolang de noodtoestand duurt, staan er al zeker enkele die als pro-Russisch beschouwd kunnen worden. Dat geldt het duidelijkst voor het Blok van Volodymyr Saldo, een lokale partij in de provincie Cherson. De stichter en naamgever is daar inmiddels door de Russen aangesteld als gouverneur in de gebieden die zij hebben veroverd, waardoor hij met recht en reden als collaborateur bestempeld wordt. De meeste van zijn lokale verkozenen zijn daarom opgestapt uit zijn partij.

Wel degelijk gevaarlijk

De Socialistische Partij van Oekraïne trok bij de laatste presidentsverkiezingen naar de stembus met een kopman die intussen politiek asiel aanvroeg in Rusland. De stichter van de partij Nasji (‘De Onzen’), die in 2019 ook lijsttrekker was van een kartel dat Oppositieblok heette, sprak zich uit voor de Russische aanhechting van de Krim. De leidster van de Progressieve Socialistische Partij van Oekraïne is ook lid van de Euraziatische Jongerenunie, een groepering die gerund wordt door de Russische filosoof Aleksandr Doegin, bekend als Vladimir Poetins huisideoloog.

Prominente leden van de Partij van Sjariy, genoemd naar stichter Anatoliy Sjariy, namen deel aan trainingskampen in Rusland en manifestaties voor het herstel van het Russische rijk. Dat zijn al zes partijen op de lijst van elf die zo pro-Russisch zijn dat ze in deze oorlogstijd wel degelijk als een gevaar beschouwd kunnen worden. Van hen was Oppositieblok de enige met verkozenen in het nationale parlement - zes om precies te zijn. De Partij van Sjariy was de enige andere die deelnam aan de recentste verkiezingen, maar won geen zetels.

Petekind van Poetin

Veel relevanter in termen van aanhang is het Oppositieplatform Voor Leven (OPZZ). Die nu verboden partij won 13 procent van de stemmen in 2019. Daarmee werd ze de op een na grootste (na Zelensky’s partij Dienaar van het Volk met 43 procent) en kreeg ze 43 zetels. Ze werd geleid door Viktor Medvedtsjoek, een man die bevriend is met Vladimir Poetin. Het Russische staatshoofd is zelfs peter van zijn dochter. Medvedtsjoek werd in mei vorig jaar al aangeklaagd voor hoogverraad. Maar het duurde tot 7 maart voor zijn partij hem buitengooide en zich uitdrukkelijk uitsprak tegen de Russische inval. 25 parlementsleden stichtten intussen een nieuwe partij. Die heet Platform voor Leven en Vrede en mag vrij opereren.

Van de overige vier verboden partijen, die electoraal verwaarloosbaar zijn, richten ook de Unie van Linkse Krachten en Derzjava (wat ‘staat’ of ‘mogendheid’ betekent) zich nadrukkelijk op  Russischsprekende Oekraïners, maar zonder uitdrukkelijk pro-Poetin te zijn. De Linkse Oppositie is dan weer een raar geval, gesticht door een man die vroeger aan het hoofd stond van een extreemrechtse partij. En de Socialisten van de gewezen pro-Russische buitenlandminister Leonid Kozjara zitten vooral met het probleem dat hun kopman opgepakt is voor een moord die hij in dronken toestand zou hebben gepleegd in februari 2020.

Gevaar op collaboratie neemt juist toe

Alles samen lijkt er dus niet erg veel verloren te gaan voor de Oekraïense democratie - en klinkt het ook wat overtrokken dat Zelensky zich van rivalen zou willen ontdoen met het verbod.  Principieel kunnen er bezwaren zijn tegen het verbieden van partijen, zeker als dat gehandhaafd zou blijven nadat de wapens zijn gaan liggen. 

Maar de belangrijkste kritiek komt van Volodymyr Isjtsjenko, een Oekraïense politiek wetenschapper verbonden aan de Freie Universität in Berlijn. Hij waarschuwt dat de jacht op alles wat pro-Russisch is of lijkt (een jacht die al vóór Zelensky begon) de Russischsprekende bevolking juist in de armen van Moskou kan drijven. “Die leert nu immers dat ze geen politieke toekomst meer heeft. Tot nu toe was er amper sprake van collaboratie, maar dat risico vergroot als niemand het nog mag opnemen voor hen.”