‘Meest schadelijke’ pesticiden worden nog vaak aangetroffen op groenten en fruit: hoe zorgwekkend is dat?
Pesticiden die door alternatieven zouden moeten worden vervangen, zitten nog vaak op fruit en groenten, blijkt uit onderzoek door de ngo Pesticide Action Network (PAN). ‘Dat je een stof detecteert, betekent niet dat er ook een risico is.’
In 2019, het jaar waarvoor de meest recente data beschikbaar zijn, werden op 21 procent van de groente- en fruitstalen in Europa resten aangetroffen van bovengemiddeld gevaarlijke pesticiden. In 2011 was dat nog 14 procent. PAN waarschuwt dat het gebruik van de ‘meest schadelijke’ en ‘illegale’ pesticiden toeneemt in plaats van afneemt, met alle gevolgen voor onze gezondheid van dien.
Hoe zit dat precies? PAN baseert zich op overheidscontroles op de aanwezigheid van pesticiden, en concentreert zich op de zogenoemde ‘kandidaten voor substitutie’, een groep van 56 stoffen die indien mogelijk door alternatieven moeten worden vervangen.
De Europese Commissie beklemtoont dat het niet om verboden pesticiden gaat. “Alle stoffen op de lijst zijn toegelaten en worden veilig geacht”, aldus de Commissie.
Maar als ze zo veilig zijn, waarom moeten ze dan worden vervangen? Doorgaans gaat het om stoffen die zich opstapelen in het lichaam en/of traag afbreken in het milieu en waarvan de toxicologische eigenschappen volgens de Commissie een ‘reden voor bezorgdheid’ zijn. Bijvoorbeeld wanneer de stoffen kankerverwekkend of schadelijk voor de hersenontwikkeling zijn, en wanneer de veilig geachte dosis lager ligt dan gemiddeld.
‘Bangmakerij’
Dat betekent niet dat hun gebruik per definitie een gevaar voor de gezondheid inhoudt, zegt Maarten Trybou, hoofd van de dienst Gewasbeschermingsmiddelen van de FOD Volksgezondheid. “Voor elke stof is bepaald hoeveel residu er na correct gebruik nog mag aanwezig zijn”, aldus Trybou. Uit analyses door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) blijkt dat het zogenoemde ‘maximum residue level’ (MRL) in zo’n 5 procent van de gevallen wordt overschreden. “Zelfs dat houdt niet altijd een risico in want de MRL ligt lager dan de gezondheidsnorm”, zegt Trybou.
PAN kijkt in zijn analyse enkel of een stof wordt aangetroffen, niet in welke concentratie. “Dat je iets detecteert betekent niet dat er automatisch een gezondheidsrisico is”, zegt expert gewasbescherming Pieter Spanoghe (UGent). Spanoghe werkte mee aan een nog niet gepubliceerde studie van het Voedselveiligheidsagentschap (FAVV). “Daaruit blijkt op basis van consumptiecijfers en aangetroffen concentraties dat alles veilig is.” Op basis van louter de aanwezigheid van bepaalde stoffen een gevaar voor de gezondheid claimen is volgens Trybou “pure bangmakerij”.
Cocktaileffect
Volgens toxicoloog Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam) verdient het zogenoemde ‘cocktaileffect’ wel extra aandacht. “De impact van verschillende stoffen die elk afzonderlijk onder de norm blijven is nog niet goed gekend”, aldus De Boer.
Volgens het PAN-rapport zaten tussen 2011 en 2019 op gemiddeld 34 procent van de in ons land geproduceerde groenten en fruit, stoffen van de substitutielijst, vooral op appels en peren. Dat is hoger dan het Europese gemiddelde (28 procent).
Trybou wijst erop dat de verkoop van de stoffen in ons land met 17 procent is gedaald tussen 2011 en 2019. Ook op Europees niveau daalde de verkoop. Hoe valt dat te rijmen met een stijging van het aantal stalen waarop ze worden aangetroffen? “Mogelijk gebruiken landbouwers ze in lagere hoeveelheden in combinatie met andere producten, om problemen met resistentie tegen te gaan”, denkt Trybou. “Wij kijken telkens of er een alternatief is maar dat is vaak niet het geval.”
Volgens De Boer mag de sector best wat meer onder druk worden gezet om die alternatieven te ontwikkelen. “‘Er is geen alternatief’ is de standaardreactie. Maar voor alle stoffen die in mijn ruim 45-jarige carrière verboden zijn, bleek dat naderhand toch het geval.”