Direct naar artikelinhoud
InterviewKoen Byttebier

Groeit er zowaar ethisch besef bij de allerrijksten in Davos?‘Het kan zijn dat de miljardairs bang zijn’

Jonge mensen voeren actie in het Zwitserse Davos, waar momenteel de rijken der aarde verzamelen op het Wereld Economisch Forum.Beeld AFP

De voedselcrisis en groeiende ongelijkheid staan op de agenda van het Wereld Economisch Forum in Davos, een groep miljonairs vraagt om meer belast te worden: groeit er zowaar enig ethisch besef bij de allerrijksten? Professor Koen Byttebier, docent ethiek van de sociaaleconomische ordening (VUB), reageert voorzichtig positief.

Een groep miljonairs die pleit om extra belast te worden, waar gaan we dat schrijven? 

Byttebier: “Ik kan niet in hun hoofd kijken, maar ik vermoed dat er een groeiend besef is dat het zo niet verder kan en dat er iets veranderd moet worden aan het neoliberale systeem. Trouwens, de Amerikaanse investeerder en miljardair Warren Buffett gaf tien jaar geleden al aan dat hij het niet logisch vond dat zijn secretaresse meer belastingen moest betalen dan hijzelf.”

Kan het ook niet gewoon een vorm van windowdressing zijn?

“Louter windowdressing? Dat denk ik niet. Maar het zou wel kunnen dat ze door de zware economische problemen schrik hebben dat de koopkracht van de mensen daalt. Kijk naar het toegenomen aandeel van de energiefactuur in het huishoudelijk budget, dat betekent dat er proportioneel een kleiner deel overblijft voor andere zaken. De globale economie en dus ook de miljardairs zullen daar net zo goed onder lijden, want zij genereren zo minder inkomsten.”

In zekere zin doen ze dit soort uitspraken dus uit eigenbelang.

“Ja, maar je kunt ook niet alle miljardairs over één kam scheren. Mensen als Bill Gates en zijn ex-vrouw Melinda hebben al eerder grote liefdadigheidsinitiatieven opgezet, waarin ze iets willen doen om het leed in de wereld te helpen bestrijden. Recent is daar MacKenzie Scott, de ex-vrouw van Jeff Bezos, bijgekomen. Met The Giving Pledge hebben een aantal superrijken aangegeven dat ze in de loop der jaren een groot deel van hun vermogen aan goede doelen willen schenken.”

Dus eigenlijk hoeven ze niet meer belast te worden?

“Natuurlijk wel, het grootste deel van de miljardairs doen dit allemaal niet en wil zoveel mogelijk fortuin vergaren. Denk aan Elon Musk, die ook amper bekommerd is om de werkomstandigheden in zijn bedrijven. 

“Maar beter nog dan meer belastingen zou gewoonweg een enorme omslag zijn waarbij het neoliberale gedachtegoed wordt opgegeven. Laat het voor eens en voor altijd duidelijk zijn: het model van de trickle down economics (bedrijven en ondernemers zo weinig mogelijk belasten omdat ze dan meer kunnen investeren, DT) klopt niet en heeft waarschijnlijk nooit geklopt. Dat is intussen al heel vaak aangetoond.”

Professor Koen Byttebier.Beeld Prof. Koen Byttebier (VUB)

Waarom is er zo weinig tegenstand tegen dat neoliberale systeem, als het tot zoveel ongelijkheid leidt?

“Door een zekere vorm van brainwashing, blijkt uit onderzoek. Sinds de jaren zeventig is iedereen sterk aan de boutades van het neoliberale denken blootgesteld. Er ontstond een veelheid aan politieke partijen die het neoliberale gedachtegoed hebben geadopteerd, met als grote voorbeeld de Republikeinse Partij in de VS met een mengeling van een conservatief en neoliberaal gedachtegoed. We merken nu nog dat mensen die werkloosheids- of ziekte-uitkeringen krijgen, bestempeld worden als profiteurs. 

“De Amerikaanse filosofe Ayn Rand heeft daar met haar ‘objectivisme’ enorm toe bijgedragen en dat is opgepikt in het politieke jargon. Zo kreeg het gedachtegoed in tal van landen weerklank bij de brede bevolking. Tegenwoordig zijn het migranten die dit soort stempels opgeplakt krijgen: zij zijn de nieuwe profiteurs. Zo kan de onderliggende sociaaleconomische problematiek verdoezeld worden.”

Dat klinkt weinig hoopvol.

“Let op, de jongere generatie is daar veel meer mee bezig, zeker wat betreft de milieuproblematiek. Zij kijken vaak verder dan de oppervlakkige symptomen. Ik merk dat zelf ook in het keuzevak aan de VUB over ethiek en economie: er is zeer veel belangstelling en ik krijg achteraf vaak positieve feedback. Hopelijk zullen de jongeren van nu voor een ander kader kunnen zorgen. De miljardairs willen vooral dit systeem intact houden met hier en daar wat bijstellingen. 

“Het besef van dit kleine groepje rijken is trouwens één ding, het is maar de vraag of dit zich zal vertalen naar een politieke ideologie. We blijven vastzitten in de redeneersystemen van het kapitalisme. De systemen van geldcreatie zijn bijvoorbeeld sterk in het voordeel van ondernemers en in het nadeel van de rest van de bevolking.”

Toch zijn er initiatieven zoals een wereldwijde minimale winstbelasting van 15 procent, waartoe eind vorig jaar beslist is. Positief, toch?

“Inderdaad, maar dat is vanuit historisch perspectief nog altijd enorm weinig. Proportioneel gezien dragen de rijken veel minder bij dan de doorsnee burger. De tarieven van de personenbelasting liggen rond de 50 procent in België, die van de vennootschapsbelasting zijn de afgelopen jaren gedaald van 34 naar 25 procent.”

Kan Europa hierin een rol spelen?

“Het Europees Parlement staat er misschien voor open, maar vanuit de Commissie – waar uiteindelijk de macht geconcentreerd is – komen er vooral neoliberale recepten: tijdens crisissen is er steun voor de bedrijfswereld en daarna is er een beleid van besparingen op openbare uitgaven. 

“Europa probeert wel het voortouw te nemen in het aanpakken van de milieuproblematiek, maar een echte verandering van het economisch systeem laat op zich wachten. Die zal misschien uit de VS komen, waar er vooral bij jongeren tussen 20 en 35 jaar sterke signalen zijn tegen het huidige systeem. Wie weet wordt er daar ooit een sociaaldemocratische president verkozen. Dat zou voor een  kentering kunnen zorgen. Al is dat op dit moment bijna ondenkbaar.”