Gebruik van schadelijke pesticiden op groenten en fruit neemt terug toe: hoe komt dat?

In 2019, het jaar waarvoor de meest recente data beschikbaar zijn, werden op 21 procent van de groente- en fruitstalen in Europa resten aangetroffen van bovengemiddeld gevaarlijke pesticiden. In 2011 was dat nog 14 procent. PAN waarschuwt dat het gebruik van de ‘meest schadelijke’ en ‘illegale’ pesticiden toeneemt in plaats van afneemt, met alle gevolgen van dien voor onze gezondheid.

Hoe zit dat precies? PAN baseert zich op overheidscontroles op de aanwezigheid van pesticiden, en concentreert zich op de zogenoemde ‘kandidaten voor substitutie’. Het gaat hier over 56 stoffen waarvoor alternatieven gezocht moeten worden. De Europese Commissie beklemtoont dat het niet om verboden pesticiden gaat. “Alle stoffen op de lijst zijn toegelaten en worden veilig geacht”, aldus de Commissie.

Als ze zo veilig zijn, waarom moeten ze dan worden vervangen? Doorgaans gaat het om stoffen die zich opstapelen in het lichaam en/of traag afbreken in het milieu, waarvan de toxicologische eigenschappen volgens de Commissie een ‘reden voor bezorgdheid’ zijn. Dat gaat bijvoorbeeld over kankerverwekkende stoffen, stoffen die schadelijk zijn voor de hersenontwikkeling of stoffen waarvan de veilig geachte dosis lager ligt dan gemiddeld.

“Let hierbij wel op: dat betekent niet dat hun gebruik per definitie een gevaar voor de gezondheid inhoudt”, benadrukt Maarten Trybou, hoofd van de dienst Gewasbeschermingsmiddelen van de FOD Volksgezondheid. “Voor elke stof is bepaald hoeveel residu er na correct gebruik nog mag aanwezig zijn”, aldus Trybou. Uit analyses door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) blijkt dat het zogenoemde ‘maximum residue level’ (MRL) in zo’n 5 procent van de gevallen wordt overschreden. “Zelfs dat houdt niet altijd een risico in want de MRL ligt lager dan de gezondheidsnorm.”

PAN kijkt in zijn analyse enkel of een stof wordt aangetroffen, niet in welke hoeveelheid. “Dat je iets detecteert betekent niet dat er automatisch een gezondheidsrisico is”, zegt expert gewasbescherming Pieter Spanoghe (UGent). Spanoghe werkte mee aan een nog niet gepubliceerde studie van het Voedselveiligheidsagentschap (FAVV). “Daaruit blijkt op basis van consumptiecijfers en aangetroffen concentraties dat alles veilig is.” Op basis van louter de aanwezigheid van bepaalde stoffen een gevaar voor de gezondheid claimen is volgens Trybou “pure bangmakerij”.

Volgens toxicoloog Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam) verdient het zogenoemde ‘cocktaileffect’ wel extra aandacht. “De impact van verschillende stoffen die elk afzonderlijk onder de norm blijven is nog niet goed gekend”, aldus De Boer. Op gemiddeld 34 procent van de in ons land geproduceerde groenten en fruit, zaten tussen 2011 en 2019 stoffen van de substitutielijst en vooral op appels en peren. Dat percentage uit het PAN-rapport ligt veel hoger dan het Europese gemiddelde van 28 procent.”

Trybou wijst erop dat de verkoop van de stoffen in ons land met 17 procent is gedaald tussen 2011 en 2019. Ook op Europees niveau daalde de verkoop. Hoe valt dat te rijmen met een stijging van het aantal stalen waarop ze worden aangetroffen? “Mogelijk gebruiken landbouwers ze in lagere hoeveelheden in combinatie met andere producten, om problemen met resistentie tegen te gaan”, denkt Trybou. “Wij kijken telkens of er een alternatief is maar dat is vaak niet het geval.” Volgens De Boer mag de sector best wat meer onder druk worden gezet om die alternatieven te ontwikkelen. “‘Er is geen alternatief’ is meestal de standaardreactie. Maar voor alle stoffen die in mijn ruim 45-jarige carrière verboden zijn, bleek dat naderhand toch het geval.”

Bevatten groenten en fruit minder vitaminen dan 50 jaar geleden? Expert licht toe (+)

Potjes babyvoeding bevatten volgens Test Aankoop niet de juiste voedingsstoffen: wat geef je je baby best te eten? (+)

“Het is geen goed idee om elke dag een avocado te eten”: voedingsexpert doorprikt zeven feiten en fabels over superfoods (+)