Rusland of toch Europa zelf: wie zal het meest lijden onder het invoerverbod op olie?
De Europese Unie maakt zich sterk dat het Rusland zwaar treft door het land een (gedeeltelijk) olie-embargo op te leggen. Rusland zegt dan weer dat het makkelijk andere afnemers voor zijn olie zal vinden. Haalt de houding van Europa iets uit? Schieten we niet vooral onszelf in de voet? En was een verbod op gas niet effectiever geweest?
Sneller dan verwacht, kwam voorzitter van de Europese Raad Charles Michel gisterenavond met het nieuws dat er een akkoord was: er komt zo snel mogelijk een verbod om nog Russische olie via de zee in te voeren naar Europa. Tegen het einde van het jaar zullen Polen en Duitsland ook geen Russische olie via pijpleidingen meer invoeren. Op die manier zou eind 2022 ongeveer 90 procent van de huidige import van Rusland naar de Europese Unie geweerd worden.
"Europa voert zo maximaal de druk op Rusland op om de oorlog in Oekraïne te beëindigen", schreef Charles Michel op Twitter. "Dit raakt de Russische mogelijkheid om de oorlog te financieren recht in het hart", zei ook premier Alexander De Croo (Open VLD) vanmorgen in "De ochtend" op Radio 1.
Volgens De Croo heeft een olie-embargo ook meer effect dan een embargo op de invoer van gas. "De opbrengsten voor Rusland zijn ongeveer 30 miljard euro per jaar voor olie, voor gas is dat maar 20 miljard. Deze boycot is echt zeer vergaand en moet de Russen pijn doen." Maar doet het dat ook?
Is het afgezwakte olie-embargo wel effectief genoeg?
Begin mei stelde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen een zesde sanctiepakket tegen Rusland voor. Daarin stond een volledig invoerverbod van Russische olie tegen eind dit jaar. Dat voorstel is onder druk van landen als Hongarije nu afgezwakt.
"Het is duidelijk een politiek compromis geworden", zegt energiespecialist Moniek de Jong (UGent). "Het gedeeltelijk importverbod zal Rusland zeker en vast treffen, maar ik schat de impact eerder klein in. Het is vooral symbolisch belangrijk."
"Rusland kan met zijn olie nog steeds terecht op de Aziatische markt. Je ziet nu al een stijging van de export van Russische olie naar landen als China. De impact hangt dus voor een groot stuk af van hoe de Aziatische landen gaan reageren."
Dit is toch wel een gigantische verschuiving op de oliemarkt
Professor internationale politiek Thijs Van de Graaf nuanceert. "Dat klopt, maar je mag de impact ook niet onderschatten. De vaarroute vanuit Rusland naar Azië is veel langer en dus duurder. De Russen zullen moeten concurreren met goedkopere Aziatische olieproducenten en zullen dus noodgedwongen kortingen moeten geven."
"Je mag niet vergeten: Rusland is de op één na grootste olie-exporteur ter wereld, maar Europa is de grootste klant. Het zal de Russische economie niet meteen op de knieën dwingen, maar dit is toch wel echt een gigantische verschuiving op de oliemarkt."
Michaïl Oeljanov, Ruslands permanente afgevaardigde bij internationale organisaties zoals het Internationaal Atoomagentschap liet intussen weten dat Rusland andere afnemers zal vinden voor de olie die de EU niet invoert.
Was een gasverbod niet zinvoller geweest?
"Als je puur naar de cijfers kijkt, dan verdient Rusland meer aan de export van olie naar Europa dan aan gas", zegt Moniek de Jong. "Maar met olie kan Rusland makkelijker terecht in andere landen, terwijl ze gas veel moeilijker van de ene dag op de andere kunnen uitvoeren naar andere landen."
Rusland kan zijn gas veel minder makkelijk aan andere landen kwijt dan olie
"Rusland heeft heel weinig capaciteit om vloeibaar gas te transporteren via tankers. Er zijn wel pijpleidingen naar Azië, maar die zijn niet verbonden met de pijpleidingen naar Europa. Rusland zou dus met het gas dat bestemd is voor Europa blijven zitten. Die inkomsten zijn ze dan volledig kwijt, terwijl ze de inkomsten uit olie voor een deel kunnen recupereren door aan andere landen te verkopen", zegt de Jong. "Nieuwe pijpleidingen aanleggen kost al gauw enkele jaren."
Waarom is er dan niet voor een invoerverbod op Russisch gas gekozen? Het antwoord is simpel volgens de twee energiespecialisten: een gasembargo zou Europa harder treffen dan dat het Rusland pijn doet. "30 procent van de ingevoerde olie in Europa komt uit Rusland. Voor gas is dat ongeveer 45 procent. We zijn dus afhankelijker van Russisch gas dan van olie", zegt Van de Graaf.
"Als Rusland de gaskraan dichtdraait, dan riskeren we ook om onze industrie gedeeltelijk te moeten stilleggen. De gevolgen voor de economie zouden enorm zijn, terwijl Rusland als exporteur enkel de inkomsten verliest. Het is een mes dat aan de twee kanten snijdt."
Een verbod op Russisch gas ligt veel moeilijker in Europa. Premier De Croo kondigde al aan dat dit akkoord voor ons land een voorlopig eindpunt is. "Tegelijk zijn heel wat Europese landen op eigen initiatief al alternatieve oplossingen aan het zoeken om minder afhankelijk te worden van Russisch gas", zegt de Jong. "Maar een akkoord op Europees niveau bereiken, zal heel moeilijk zijn."
Wat zijn de gevolgen voor België?
De olieprijzen reageren vandaag al meteen op de bekendmaking van de nieuwe oliesancties tegen Rusland. Een vat ruwe Noordzeeolie kost nu meer dan 123 dollar; 1,65 dollar meer dan gisteren. De olieprijzen staan nu op het hoogste niveau in 12 weken.
Volgens premier De Croo is er echter geen vrees voor olietekorten in ons land en is ons land al maanden bezig om andere olieleveranciers te vinden.
"Volgens het Europees statistiekbureau Eurostat komt 20 procent van de olie in België uit Rusland", zegt Moniek de Jong. "Die hoeveelheid is zeker te vervangen, vooral uit het Midden-Oosten. Op korte termijn zullen de olieprijzen kunnen stijgen, maar ik verwacht geen grote problemen voor België. De overheid zou ook kunnen stimuleren om het olieverbruik te doen dalen. Bijvoorbeeld door het openbaar vervoer goedkoper te maken."
Mogelijk draait Rusland zelf de oliekraan naar Hongarije dicht wat Orban de kans geeft om te gaan klagen bij Europa
Uitzondering voor Hongarije, Tsjechië en Slovakije
Polen en Duitsland hebben aangekondigd om tegen eind dit jaar ook geen Russische olie meer via pijpleidingen in te voeren. Voor Hongarije, Slovakije en Tsjechië geldt een uitzondering. Zij mogen voorlopig wel nog olie blijven importeren via de Droezjba-pijpleiding, omdat ze anders bevoorradingsproblemen zouden krijgen. Slovakije voert bijna 100 procent van zijn olie in via de Droezjba-pijpleiding, Tsjechië en Hongarije elk meer dan de helft.
"De Hongaarse premier Viktor Orbán heeft dat goed onderhandeld", zegt professor Van de Graaf. "Door die uitzondering kan Rusland nog 10 procent van de huidige olie-export naar Europa uitvoeren. Maar het geeft Rusland ook macht. Het valt niet uit te sluiten dat de Russen zélf de oliekraan naar die landen dichtdraaien. Orbán kan dan gaan klagen bij Europa om het embargo alsnog terug te draaien. Poetin weet dat dit Europese akkoord gevoelig ligt en dat Europa een maand heeft nodig gehad om tot een akkoord te komen."