Videospeler inladen...

Koning Filip reist naar Congo: wordt dit een historisch kantelpunt? 

Twaalf jaar na zijn vader koning Albert, gaat koning Filip samen met koningin Mathilde naar Congo. Een langverwacht bezoek, met uitdagingen en kansen. Zal de koning zijn spijtbrief van 2020 ook voorlezen? Welke boodschap heeft hij voor president Tshisekedi en voor de Congolese burgers? Wat kan België anno 2022 nog betekenen in Congo? Een analyse.

analyse
Katrien Vanderschoot
Katrien Vanderschoot is journalist op de buitenlandredactie van VRT NWS, gespecialiseerd in Afrika.

30 juni 2010. Koning Albert en koningin Paola vieren 50 jaar Congolese onafhankelijkheid in Kinshasa. De sfeer is hartelijk en nostalgisch, over misstappen tijdens het koloniale tijdperk wordt niet openlijk gepraat. Ook de koning zelf doet geen enkele uitspraak. De zwijgende koning noemen ze hem wel eens. President Joseph Kabila belooft van zijn land een stabiele modelstaat in Centraal-Afrika te maken. Premier Yves Leterme (CD&V) roept Belgische ondernemers op om opnieuw te investeren in Congo.  

défilé voor 50 jaar onafhankelijkheid Kinshasa (koning Albert, koningin Paola, president Kabila)met koning Albert,
BELGA/POOL-PIERLET

Doorspoelen naar 7 juni 2022. Koning Filip zal straks, samen met koningin Mathilde, premier Alexander De Croo (Open VLD), minister Meryame Kitir (Vooruit) en staatssecretaris Thomas Dermine (PS),  onthaald worden door de nieuwe president Félix Tshisekedi. Het is niet hun eerste ontmoeting: de koning ontving Tshisekedi in 2019 al op het koninklijk paleis in Brussel. Het is duidelijk dat hij een betere relatie heeft met Tshisekedi (beter dan zijn vader met Kabila had), en dat hij de reis wil aangrijpen om de goede relatie te bestendigen. Maar zal hij dat in navolging van zijn grote voorbeeld, koning Boudewijn, doen met een nostalgische, paternalistische blik? Zal hij zich buiten de comfortzone begeven waarin zijn vader koning Albert zich in 2010 een beetje krampachtig ophield? Of zal hij zijn eigen accenten leggen, geïnspireerd door de loutering die er de voorbije jaren in België en in Congo heeft plaatsgevonden? 

BEKIJK - Auteur en Afrika-expert Howard French: "De Belgische koning kan een positievere rol spelen door zich veel actiever te engageren"

Videospeler inladen...

De spijtbrief

Toen koning Filip in 2020, ter gelegenheid van 60 jaar onafhankelijkheid, in een brief zijn "diepste spijt" uitsprak voor de Belgische wandaden tijdens het regime van Leopold II en in de daaropvolgende koloniale periode, kwam dat als een verrassing. De voorbije jaren zijn er wel verschillende initiatieven genomen om het koloniale verleden met een genuanceerde bril te gaan bekijken. Er was de Canvasreeks 'Kinderen van de kolonie' in 2018,  er kwam een parlementaire onderzoekscommissie over het koloniale tijdperk, en er werd wetgevend werk verricht over de teruggave van Congolese kunstvoorwerpen en van de overblijfselen van de vermoorde oud-premier Lumumba. Geleidelijk aan lieten de Afrikaanse jongeren in België ook steeds meer van zich horen. Maar het koningshuis zelf hield al die delicate potjes zorgvuldig gedekt . Daarom is dit een zeer belangrijk bezoek dat grote verwachtingen schept.  

Veel Congolezen willen dat de plooien worden gladgestreken. Zij wachten nu met spanning af op welke manier de koning in Kinshasa tijdens een aangekondigde toespraak die spijtbetuiging zal uitspreken. Ook is het uitkijken naar een materieel gebaar van goede wil. De teruggave van roofkunst van tijdens de koloniale periode is wettelijk gezien nog niet rond, maar een symbolisch cadeau zou al een eerste stap kunnen zijn. 

In juni 2021 maakte ons land bekend dat het alle geroofde kunst zou teruggeven aan Congo, herbekijk het stuk uit "Het journaal" hier:

Videospeler inladen...

 In februari werd nog wat politiek kneedwerk verricht toen de Congolese premier Sama Lukonde naar het AfricaMuseum kwam en daar alvast de inventaris meekreeg van de zowat 84.000 Congolese objecten die in het museum zijn ondergebracht. 

Congolese premier Sama Lukonde bezoekt AfricaMuseum begin 2022

De politieke adders onder het gras

Net als in 2010 valt dit bezoek bijna een jaar voor de volgende presidentsverkiezingen. Joseph Kabila was in 2006  met een grote onbetwistbare meerderheid aan de macht gekomen. Zijn daaropvolgende herverkiezing in 2011 was minder fraai. De verkiezing van Félix Tshisekedi eind 2018 was al helemaal omstreden. Dat alles maakt dit bezoek bijzonder delicaat, voor de koning, maar nog meer voor de Belgische regering. Zal die door de enorme mediabelangstelling van de meereizende Belgische pers worden meegesleurd in de politieke strijd die zich in Congo afspeelt? Het is vanzelfsprekend dat de Congolese president zijn electorale kansen zal willen uitspelen tijdens dit bezoek. Hoeveel politieke recuperatie zal hij zich veroorloven en hoe zal dat dan in de Congolese pers worden vertaald? Het wordt een moeilijke evenwichtsoefening voor de Belgische politici. Zullen die ook met oppositiefiguren en middenveldorganisaties gaan praten? 

Niet alleen het politieke klimaat is wankel. Ook de alomtegenwoordige corruptie en andere bestuurlijke problemen kunnen niet worden ontkend. Tijdens het tijdperk Kabila beten veel westerse landen hun tanden stuk op de economische koers van de eigenzinnige president: die wendde zijn blik strak naar China. Nu is er opnieuw meer marge voor Belgische (en Amerikaanse en andere westerse) bedrijven om zaken te doen met Tshisekedi. Het is een gelegenheid die de zakenlui met beide handen zullen aanpakken. Maar hoe geloofwaardig, rechtlijnig en sterk is deze nieuwe  president, ook al heeft hij goede banden met België? De eerste balans na drie jaar presidentschap is volgens waarnemers niet goed. Er waren veel beloftes, onder andere over gratis onderwijs, de aanpak van corruptie en meer veiligheid in het oosten. Maar als je met de Congolezen spreekt, zien ze maar weinig verandering. De sociale ongelijkheid is nog enorm, en de staat van beleg in het oosten van het land is uitgedraaid op een debacle, met meer onveiligheid, meer slachtoffers en meer vluchtelingen dan voorheen en zelfs een dreigend nieuw conflict met buurland Rwanda. Veel Congolezen voelen zich in de steek gelaten en zijn hun geloof kwijt in de Congolese politieke klasse. 

Echt luisteren naar jongeren en vrouwen

Koning Filip en koningin Mathilde gaan alvast een stap verder dan koning Albert en koningin Paola. Ze gaan op bezoek tot ver buiten Kinshasa, en ze willen intensief luisteren naar bepaalde groepen in de Congolese maatschappij. Vooral jongeren en vrouwen duiken op in het programma, met de nadruk op onderwijs en werkgelegenheid. Maar zal ook een bezoek aan een Belgische school aandacht krijgen, waar nog Nederlands wordt gedoceerd aan Congolese en andere kinderen, een anachronisme anno 2022? Of zal de koning ook luisteren naar jongeren en studenten met een eigenzinnige, geglobaliseerde visie? Waar zal het accent liggen? 

Hetzelfde voor de Congolese vrouwen. Zij zijn in de media te vaak alleen als slachtoffers voorgesteld van oorlogsgeweld en seksueel geweld, als vrouwen die medelijden nodig hebben in de vorm van ontwikkelingshulp en medische bijstand. Hun gedrevenheid en hun eigen sterkte worden vaak ten onrechte onderschat. Vrouwen zijn niet (alleen) slachtoffers, ze zijn de dragers van het huishouden, ze studeren, ze hebben een job, zoals deze journaliste in Bukavu. Zal de koning hen respecteren, en luisteren naar hun eis om de oorzaak van het geweld aan te pakken? 

Radio Maendeleo Bukavu, 2010

Blik op de toekomst

Deze reis is 62 jaar na de onafhankelijkheid van Congo bijzonder belangrijk. Het is voor België een unieke kans om het oude slangenvel van zich af te schudden en na de loutering en de spijtbetuigingen dit land met een moderne, 21e-eeuwse bril te bekijken. De Congolese jongeren willen geen sussende, meewarige aanpak meer. Ze hebben de voorbije 12 jaar door de opkomst van de sociale media hun gezichtsveld enorm verruimd. Je kan hen niets meer wijsmaken. Ze willen dat naar hen geluisterd wordt en dat hun eisen rond beter onderwijs, werkgelegenheid en goed bestuur ernstig worden genomen. Daarin zit een eerste kans die niet mag voorbij gaan, want deze generatie maakt de meerderheid uit van de bevolking. Met hen staat of valt de toekomst van Congo.   

BEKIJK - Stijn Vercruysse: "De Congolezen verwachten na de zwijgzame koning Albert een sprekende koning Filip"

Videospeler inladen...

Ook op het vlak van klimaat kan België een hefboom zijn. Congo heeft een schat aan grondstoffen voor elektrische wagens of robotica. Het Congolese regenwoud is een levensbelangrijke long van deze aarde en de Congorivier biedt genoeg waterkracht voor een groot deel van Midden-Afrika.  België kan mee de stem van de Europese Unie laten weerklinken en een gematigde buffer vormen tegen de grootmachten die hun egoïsme laten voorgaan op de belangen van de plaatselijke bevolking. 

BEKIJK - Premier De Croo: "Als je het verleden recht in de ogen kan kijken, dan kan je ook een toekomst opbouwen."

Videospeler inladen...

Ten slotte kan België ook eindelijk een einde helpen maken aan het bloedvergieten in het oosten, door politieke moed te tonen en de straffeloosheid binnen en buiten Congo te benoemen en op de grote politieke fora ter sprake te brengen. Alleen op die manier kan de cirkel van geweld worden doorbroken en kunnen de littekens echt genezen. 

Alles hangt de volgende week af van de toon, de ontmoetingen, de uitspraken, de blik. Alle ogen staan op dit bezoek gericht. Blijft alles bij het oude? Is koning Filip een zoveelste Belgische nókó? Of meet hij zich een nieuw en gedekoloniseerd imago aan, in lijn met het nieuwe, evenwichtige partnerschap tussen de twee landen? 

Meest gelezen