“Je moet niet bang zijn om je te verspreken”: zo praat je respectvol met iemand die non-binair is

Charlie Dewulf is non-binair en legde in het begin van de aflevering even uit wat dat precies betekent. “Dat je je niet man of vrouw voelt”, klonk het een beetje nerveus. “Van kleins af voelde ik dat het vrouw-zijn niet helemaal klopte bij mij. Ik had lang schrik om dat hardop te zeggen, omdat ik dacht dat mijn omgeving me dan niet meer graag zou zien en dat ik mijn ouders en vrienden zou kwijtspelen.”

Na een rondje applaus begon Erik Van Looy over voornaamwoorden, omdat de quizmaster Charlie op een correcte manier wilde aanspreken. “Ik mag niet over ‘hij’ of ‘zij’ spreken, maar over ‘die’. En in plaats van bijvoorbeeld haar of zijn diploma moet ik ‘hun diploma’ zeggen. Nu, het zou wel kunnen dat ik een fout maak, maar ik respecteer het zeker.” “Missen is menselijk”, antwoordde Charlie.

Van Looy is niet de enige die bewust let op de juiste voornaamwoorden. Onze maatschappij heeft er steeds meer aandacht voor. “Onze samenleving krijgt steeds meer inzicht in ongelijkheden tussen man en vrouw, maar ook in het feit dat niet iedereen in die binaire hokjes past”, bevestigt onderzoekster sociale en culturele psychologie Loes Meeussen (KU Leuven & Thomas More).

Dat begrip is van belang. “Wie ‘dag dames en heren’ zegt, laat uitschijnen dat het een relevante opdeling is. En bovendien dat je als persoon in een van die twee categorieën móét vallen. Mensen die zich daarin niet thuis voelen, krijgen telkens een wrang gevoel.”

Gender krijgen we met de paplepel mee, zo blijkt. “Sociaal psychologisch onderzoek toont dat we door onze samenleving telkens op te delen in de twee hokjes van man en vrouw, ongelijkheid in gang zetten. Al vanaf jonge leeftijd word je in die hokjes gegoten. Het is zelfs de eerste vraag die je stelt aan een zwanger persoon: wordt het een jongen of een meisje? Je benadrukt steeds een categorie en bevestigt telkens dat ‘man’ en ‘vrouw’ relevante opdelingen zijn.” En zo ontstaan stereotypes. “We zoeken naar typische kenmerken van jongens en meisjes en vormen (onbewust) stereotypen.”

“Er is boeiend onderzoek gedaan naar wat er gebeurt als je een klas opdeelt in andere groepen zoals de kleur van de ogen, in plaats van het geslacht. “Je ziet dat de kinderen snel die categorie gebruiken om te zeggen hoe het karakter van een persoon is. De kindjes met bruine ogen zijn stoer en die met blauwe ongeduldig, om zomaar iets te zeggen. Hetzelfde doen we dus met geslacht, omdat die opdeling telkens gemaakt wordt.”

‘Genderinclusieve’ taal is het overkoepelende begrip voor alle vormen van niet-seksistisch, inclusief en gendergelijk taalgebruik. “Het is in de eerste plaats goed om te duiden waarom deze taal nuttig is: niet iedereen past in het normatieve plaatje. En als mensen zich niet goed voelen in een maatschappij, functioneren ze minder goed.”

“Het gaat verder dan het non-binaire en is voor veel meer groepen relevant. Het gaat ook over een gelijkere arbeidsmarkt. We weten dat jonge meisjes sneller aan een bepaald beroep denken als het in genderneutrale vorm staat. Door het beroep minder mannelijk te omschrijven, zien we in studies dat ze zich ook aan een beroepsveld wagen waar vroeger meer mannen aan de slag waren.”

_{Lees verder onder de foto.}

Het is ook beter om niet te vragen ‘Hoe is het met uw man of vrouw?’, maar liever ‘Hoe is het met uw partner?’. Meeussen: “Je legt anders al snel een heteroseksuele norm op aan iemand. Je kan dus meer groepen dan enkel de non-binaire het gevoel geven dat ze welkom zijn met genderinclusieve taal.”

Meeussen snapt heel goed dat genderneutraal aanspreken voor sommigen als verregaand kan aanvoelen. “Het is niet noodzakelijk slecht dat zulke aanbevelingen het debat openen. Het is goed dat dit onderwerp ter sprake komt. Het blijven ook aanbevelingen, niet iedereen moet het ermee eens zijn of zich hieraan houden. Je hoeft ook niet bang te zijn om het fout te doen of je te verspreken. Het hoeft niet allemaal perfect te zijn, de intentie om het te oefenen betekent al veel voor mensen.”

De luidste roepers zullen ook het meest in het oog springen, stipt de onderzoekster aan. “Ik denk dat heel wat mensen zich in de aanbevelingen kunnen vinden, maar die hoor je misschien minder. Verandering is ook moeilijk voor sommigen en kan weerstand oproepen. Toch leren we sneller nieuwe gewoontes aan dan je zou denken. Neem het rookverbod: het was bijna ondenkbaar voor sommigen om buiten te gaan roken. Maar die weerstand is gaan liggen en het is inmiddels de normaalste zaak van de wereld.”

Is het dan gedaan met ‘mannen’ en ‘vrouwen’? “Het is niet de bedoeling om man en vrouw weg te werken of te verbieden. Er zijn mensen die zich volledig man of vrouw voelen en dat is ook goed. Het is eerder extra hokjes erbij creëren, want idealiter willen we iedereen betrekken.”

“We kunnen ook kijken naar wanneer het nodig is om naar zulke hokjes te vragen. Er zijn contexten waarin het relevant en oké is om naar je gender te vragen, maar we mogen ons ook de vraag stellen of het altijd hoeft. Moet men bijvoorbeeld weten wat mijn gender is als ik een afhaalmaaltijd bestel?”, sluit Meeussen af.

Ook het Transgender Infopunt (TIP) geeft advies om met genderinclusieve taal om te gaan. “Ga in gesprek en ondervind aan den lijve waarom het belangrijk kan zijn om in te zetten op die manier van spreken. Probeer je in de plaats te stellen van anderen. Vind je het ongemakkelijk? Ga bij jezelf na hoe dat komt: vind je het te moeilijk of ingewikkeld? Voel je je bedreigd? Ben je bang dat de toegenomen aandacht een averechts effect zal geven?”

“Je kunt dan verschillende dingen doen: je inlezen in het thema, anderen ontmoeten, oefenen ... Wil je geen aanpassingen doen of houd je er een andere mening op na, blijf dan wel respectvol voor wie dat wel wenst te doen.”

Het TIP merkt dat heel wat mensen zoeken hoe ze best iemand aanspreken die non-binair is. “Ingewikkelde taalconstructies of -regels worden vanzelfsprekend minder makkelijk opgenomen. Beter kun je mensen inspireren om via kleine inspanningen in hun attitude en taalgebruik het verschil te maken. Het gebruik van voornaamwoorden in de e-mailhandtekening is een goed voorbeeld van een kleine actie. Je hebt het zo gewijzigd.”

“Bovendien kun je het best oefenen via geschreven taal, zoals brieven, e-mails en vacatureteksten. Bij gesproken taal ligt het wat moeilijker omdat die communicatie veel spontaner verloopt. Je hebt dan minder tijd om na te denken en sommige uitspraken of aansprekingen zijn zo gebruikelijk dat ze zonder al te veel nadenken gereproduceerd worden.”

Nooit werd het zo ijzig stil in ‘De slimste mens’: non-binaire Charlie Dewulf maakt verpletterende indruk in pakkendste aflevering ooit

Charlie (34) onderging een mastectomie. “Voor mijn operatie weende ik uren. Ik moest rouwen om mijn oude lichaam” (+)

Regisseur Charlie Dewulf verloor vorig jaar beide ouders aan zelfdoding: “Als ik er nu op terugkijk: er waren zaken in ons gezin die niet klopten” (+)