Direct naar artikelinhoud
AchtergrondMilieu

Zo schadelijk is zonnecrème voor het milieu

Zo schadelijk is zonnecrème voor het milieu
Beeld AP

Nu de zomer van start gegaan is, klinkt de lokroep van de kust luider en luider. Bij zo’n dagje aan zee hoort natuurlijk ook een gezonde laag zonnecrème. Alleen is het maritieme leven daar minder bij gebaat. Want wat goed is voor onze huid, is mogelijk niet even goed voor de oceaan.

De zon schijnt, het kwik stijgt, u haast zich naar de zee en springt meteen na het insmeren de zee in. Want dat heeft u natuurlijk verdiend na die urenlange treinrit of helse file. Maar vergeet niet: dat beschermend laagje op onze huid verdwijnt zo ook snel in de oceaan. Volgens een studie van de Wereldorganisatie voor Toerisme verliezen we al na twintig minuten in de zee ruwweg een kwart van de gesmeerde zonnebrand op onze huid. Wie meteen na het smeren in het water duikt, verliest zelfs vijftig tot tachtig procent.

In totaal belandt er op die manier jaarlijks ongeveer 14.000 ton zonnecrème in de zee. Dat berekenden onderzoekers van de Amerikaanse National Oceanic and Marine Administration (NOAA). De precieze impact hiervan is nog niet helemaal duidelijk, maar er is wel al een reden tot bezorgdheid: de uv-filters die in sommige zonnecrèmes te vinden zijn, blijken schadelijk voor het leven in de oceaan.

Langzame dood van het koraal

Zo melden onderzoekers van het Amerikaanse oceanografische agentschap NOAA dat uv-filters oxybenzone en octinoxaat een destabiliserend effect hebben op het ecosysteem. De stoffen zouden vissen vervrouwelijken en zee-egels onvruchtbaar maken. Bij dolfijnen zouden de stoffen zich dan weer kunnen ophopen in het celweefsel, waardoor ze mogelijk worden overgedragen op het nageslacht.

Maar het grootste slachtoffer van uv-filters in de zee blijken de koraalriffen te zijn. De Amerikaanse wetenschapper Craig Downs toonde in 2015 al aan dat oxybenzone hormoonverstorend werkt en de groei van babykoraal belemmert. Koraallarven raken daardoor misvormd en ze kapselen zich volledig in binnen in hun kalkskelet, “alsof ze hun eigen doodskist maken”, zei hij daarover. Daardoor sterft het koraal vervolgens langzaam af.

Dat effect werd recent ook bevestigd in een nieuwe studie, die werd gepubliceerd in het tijdschrift Science. Onderzoekers van de Stanford University dienden hoge concentraties oxybenzone toe bij een koraalsoort en een zeeanemoonsoort in aquaria, en stelden die vervolgens bloot aan verschillende lichtstralingen. Het resultaat? Enkel de zeedieren die bestraald werden met zonlicht stierven af.

“Het was vreemd om te zien dat oxybenzone zonlicht giftig maakt voor koralen, het tegenovergestelde van wat het zou moeten doen”, zei hoofdauteur William Mitch daarover in het wetenschapsblad. Volgens de onderzoekers metaboliseren de anemonen en koralen de stof dus naar een voor hen schadelijke stof.

Bovendien stelde het onderzoeksteam vast dat de algen, die in symbiose met de koralen leven en deze hun kleurige uiterlijk geven, hun gastheren lijken te beschermen door de door oxybenzone geproduceerde toxines op te vangen. Oxybenzone activeert virussen in de algen die op het koraal leven. De algen laten dan los en gaan dood, waardoor het koraal verbleekt en sterft. 

Joran Van Turnhout, onderzoeker bij het departement Chemie van UAntwerpen, nuanceert de resultaten van die studie. Volgens hem liggen de concentraties aan filters die in deze studies gebruikt worden grootteorden hoger dan de concentraties die in realiteit voorkomen in de zee. “Inderdaad, bij hoge concentraties kunnen bepaalde filters schade aanrichten, maar net als bij elk gif geldt “the dose makes the poison”. Wanneer iemand genoeg water drinkt, zal die ook sterven, maar dat is bezwaarlijk bewijs dat water giftig is”

“De temperatuur van het water waar de koralen zich in bevinden, die sterk beïnvloed wordt door de klimaatverandering, is overigens een véél grotere risicofactor voor het voortbestaan van koralen wereldwijd dan het gebruik van zonnecrème”, aldus Van Turnhout.

Blijf smeren

Hoe dan ook is het een groot verlies voor snorkelende toeristen, maar vooral ook voor het ecosysteem van onze oceanen, weet milieu-epidemioloog Tim Nawrot (UHasselt): “Koraalriffen zijn de CO2-buffers van de oceaan en spelen zo een essentiële rol in het ecosysteem en de hele klimaatproblematiek.” En dat is een probleem, want van die 14.000 ton zonnebrand die volgens NOAA in onze oceaan belandt, komt ongeveer 6.000 ton terecht op koraalriffen.

Net om die reden geldt er in de Amerikaanse staat Hawaï sinds 2021 een ban op zonnecrèmes die oxybenzone of octinoxaat bevatten. Ook op de Maagdeneilanden in de Caraïbische Zee, de eilandnatie Palau, Thailand, en sommige vakantieoorden in Mexico is de uv-filter verboden. Verschillende fabrikanten van zonnebrand die bij ons gebruikt worden, zoals Nivea, vermelden ook specifiek op hun productpagina’s dat hun zonnecrèmes geen oxybenzone of octinoxaat meer bevatten.

Daarnaast bevatten zonnecrèmes vaak ook microplastics, zegt milieu-epidemioloog Nawrot: “Die worden toegevoegd om zonnecrèmes waterafstotend te maken, maar komen vervolgens op verschillende manieren terecht in ons lichaam.” Doordat we ermee gaan zwemmen komen de microplastics bijvoorbeeld bij vissen terecht, waardoor ze later weer in onze voedselketen opduiken. “Hoe schadelijk dat net is, weten we wel nog niet”, zegt de UHasselt-professor.

Nawrot benadrukt wel hoe belangrijk het blijft om toch zonnecrème te gebruiken, ondanks de mogelijke negatieve gevolgen voor de oceanen: “We weten zeker dat uv-straling het DNA in de huid beschadigt en dus kankerverwekkend is.” Wie toch zowel huid als oceaan wil beschermen kiest volgens Nawrot best voor producten met uv-filters op basis van mineralen, zoals zink- en titaniumdioxide. “Maar het beste alternatief? Smeren, genoeg bedekken én de schaduw opzoeken.”