Hoe Sammy Mahdi cd&v wil redden: Vlaamse christendemocraten verkiezen vandaag ‘voorzitter van de laatste kans’

Op de warmste zaterdagvoormiddag van het jaar troept een ouder en volledig wit publiek samen in de foyer van cultureel centrum EMotia in Erpe-Mere. Zo’n 150 Oost-Vlaamse cd&v-leden komen er luisteren naar Sammy Mahdi, de enige kandidaat voor het voorzitterschap van hun partij. De sfeer evolueert van nieuwsgierig naar uitbundig nadat Mahdi - gekreukt wit hemd zonder das, crèmekleurige broek - hen 57 minuten enthousiast toegesproken heeft, zonder spiekbriefje of teleprompter. 

“De tijd is voorbij dat wij met onze voeten lieten spelen”, verkondigt Mahdi. “We moeten de mensen op straat weer laten voelen dat we er voor hen zijn.” Het levert een lang applaus op. “Hij is goed hé”, fluistert een man naast me in de zaal, met ogen die blinken van verwachting. Het lijdt geen enkele twijfel dat Sammy Mahdi, huidig staatssecretaris voor Asiel & Migratie, op de familiedag in De Panne met overdonderende steun verkozen zal worden tot nieuwe voorzitter van cd&v. 

De druk is niet gering op de schouders van een jongeman van 33 die, nota bene, al voor de partij werkte nog voor hij er militant van werd - hij begon als medewerker van Vlaams volksvertegenwoordiger Joris Poschet uit Brussel. “Daarvoor heb ik ook op andere partijen gestemd”, vertelt Mahdi me achteraf. “Cd&v was de partij die me het minst irriteerde.” 

De opgang gaat  snel, via de jongerenafdeling naar de nationale partijtop. “Als voorzitter van Jong CD&V heb ik mijn Toyota Yaris letterlijk kapotgereden om het land af te reizen, van afdeling naar afdeling”, weet Mahdi. “Als onze ministers op tien nieuwjaarsrecepties gingen spreken, dan wou ik er vijftien doen.” 

Die basis verklaart waarom Mahdi met gemak ook de enige wanklank in de campagne pareert: een interview in Dag Allemaal waarin de Gentse oud-bisschop Luc Van Looy zich afvraagt “hoe een moslim een christelijke partij gaat leiden”. Een bevreemdende uithaal: Mahdi noemt zichzelf geen moslim maar agnost, zijn Iraakse vader is moslim maar zijn ouders trouwden voor de kerk. Het biedt de kandidaat-voorzitter de kans om zijn boodschap van tolerantie in de markt te zetten. Het oordeel van de partijgenoten in Erpe-Mere? “Een onchristelijke boodschap van de bisschop”, gevolgd door nog een stevig applaus.

“Je voelt het overal in de partij”, zegt oud-minister Joke Schauvliege, ook aanwezig in Erpe-Mere. “Iedereen gelooft erin dat Sammy ons weer uit het moeras kan trekken.” Hilde Crevits, Vlaams minister-vicepresident, zegt het zo: “Hij is onze hoop in bange dagen. De juiste man op de juiste plaats, na twee moeilijke jaren. Hij brengt jeugd mee en scherpte, maar ook een rechtlijnigere koers.” 

Die koers kan niet echt een verrassing zijn voor wie Mahdi al wat langer volgt. Dat hij die zichzelf verlegen noemt - “in de klas durfde ik mijn vinger niet op te steken” - vlot een uiteenzetting van een uur uit de mouw schudt, heeft een eenvoudige verklaring. Zijn ideeën zijn een doorslag van wat te lezen staat in het pamflet Van hol naar vol, waarmee Mahdi al ruim een halfjaar de baan op gaat. Dat voor de partij soms kritische boekje klonk altijd als een amper verholen sollicitatie voor het partijleiderschap. Dat komt handig uit nu. 

In Van hol naar vol pleit Mahdi voor een terugkeer naar de basis van de christendemocratie: een gemeenschapspartij met empathie voor wie het moeilijk heeft en die als rentmeester de wereld zo goed mogelijk beheert voor de volgende generatie. Die waarden, vindt Mahdi, moet cd&v principiëler durven uitdragen, maar ook emotioneler: “We moeten meer het volk zijn.”  

Een ‘volkspartij’ kun je cd&v bezwaarlijk nog noemen. Dat is een kwestie van cijfers. Net als die andere middenpartij Open Vld zit cd&v zowel in de federale als in de Vlaamse regering, en die combinatie bevalt slecht. Beide partijen peilen op of rond de 10 procent - een ongeziene bodemkoers. Bij cd&v, dat zelfs geen premier heeft om zich aan op te trekken, snijdt de existentiële twijfel dieper. In de Vlaamse regering stapelen de lastige dossiers zich op met de onderwijscrisis, stikstof en het brokkenparcours op Welzijn. Dat kostte Wouter Beke, dik tegen zijn zin, zijn mandaat als minister. Over de federale regering zeurt de vraag maar door wat de partij eigenlijk in die coalitie zit te doen. 

Die vertwijfeling gaat niet weg, nu een nieuwe partijleider aantreedt. Toch klinkt er in het luide applaus voor Sammy Mahdi opluchting door. Er is nog leven na de voorspelde dood van cd&v. Veel van wat mis is gegaan, straalt af op de in mineur afscheidnemende voorzitter, Joachim Coens. Wanneer die in december 2019 aantreedt, lijkt hij de geknipte man om de partij weer vlot te trekken na een alweer teleurstellende stembusgang (ruim 4 procentpunt verlies in 2019). Coens heeft een stamboom in de partij, ervaring als bedrijfsleider én burgemeester, en een geloofwaardig ethisch-conservatief profiel. Net wat de partij nodig heeft, zo gelooft een nipte meerderheid van de leden (53 procent), die hem boven, toen al, Sammy Mahdi verkiest. 

Het loopt anders. “Corona heeft me flink parten gespeeld”, zegt Coens daar zelf over. “Ik was twintig jaar weg uit de nationale politiek, en moest sturing geven aan mensen die elkaar wel kenden, maar mij niet.” Van een mislukking wil hij niet spreken. “We hebben een federale regering gevormd, nieuwe mensen gelanceerd, zoals Sammy. De partij heeft een nieuwe missie, een ideologische verdieping en een nieuw logo. Maar goed, de peilingresultaten zijn wat ze zijn...” Het stond, zo zegt Coens, sowieso in zijn planning om nog voor de verkiezingen een stap opzij te zetten. “Die stap is er nu wat vroeger gekomen. Dat is misschien niet slecht. Sammy kan nu opbouwen naar de volgende verkiezingen.” 

Elders in de partij klinkt de evaluatie kritischer. Joachim Coens wordt een manke coördinatie aangewreven. Hij verrast weleens met standpunten die de rest van de partijtop ook maar in de krant moet lezen. Zijn ideeën over een staatshervorming naar Zwitsers model jagen partijgenoten nog altijd stuipen op het lijf. Die kritiek is, in de ogen van Coens, een voorbeeld van de inner circle waar hij geen toegang toe kreeg. Stond hij vaak alleen omdat hij graag vooropliep of omdat de anderen hem niet in hun midden toelieten? En ja, dan is er nog ’s mans communicatie... Coens zucht: “Iedereen heeft het over die communicatie. Was ik daar dan zo slecht in? Sammy zoekt meer de controverse op. Dat krijgt veel weerklank.”

Over de nood aan een scherpere communicatie heeft de voorzitter in spe geen gras laten groeien. Amper heeft hij zijn kandidaatstelling gelanceerd, of daar duikt Sammy Mahdi op in elk debat waarin hij een kans op profilering ruikt. Van stikstof (“geen heksenjacht op boeren”) tot alcohol op jeugdkamp (“we verbieden en betuttelen onze samenleving kapot”).  Vooral de kritiek op de eindtermen valt op. Nadat het Grondwettelijk Hof die eindtermen heeft geannuleerd, noemt Mahdi dat op Twitter meteen een “goede zaak. Te veel regelneverij en overheidsbetutteling maken het onderwijs kapot.” Een stevige bocht voor de partij, want die eindtermen zijn mee goedgekeurd door cd&v.

 “Onze communicatie was goed afgestemd”, verzekert minister Crevits me. Zij was in de vorige regeerperiode zelf nog bevoegd voor Onderwijs. “Sammy verwoordt het scherp, maar daar moeten wij maar tegen kunnen.” De vergelijking met Vooruit-voorzitter Rousseau valt snel. De hoop dat ‘Sammy’ hun ‘Conner’ wordt, leeft bij menig cd&v’er. Oud-minister Koen Geens: “Sammy sluit in leeftijd, stijl en verwoording aan bij de nieuwe generatie politieke leiders. Ook dat hebben we nodig.”

Een scherpe tong alleen zal de partij niet boven water krijgen. In de sombere cd&v-analyses - een subgenre op zichzelf - drijven twee scholen boven. De ene, met kort geheugen, legt veel verantwoordelijkheid bij het falen van de huidige partijtop, met Coens en Beke voorop. De andere ziet de neergang als een onvermijdelijk noodlot in een ontzuilde en ontkerkelijkte wereld. Beide analyses schieten te kort. Natuurlijk is de tijd allang voorbij waarin een centrumpartij Tindemansiaanse scores van 35 procent of meer laat optekenen. Maar in een Vlaanderen met zijn brede behoudsgezinde grondstroom moet een christendemocratische partij in staat zijn om 20 à 25 procent van de kiezers vast te houden, zoals de PS dat kan in het linksere Wallonië. 

Dat cd&v nu op zowat de helft zit, is het gevolg van drie opeenvolgende strategische fouten, te beginnen in het paarse tijdperk aan het begin van deze eeuw. Voor de verkiezingen van 1999 koerste de toenmalige CVP onder premier Jean-Luc Dehaene af op winst. Toen barstte de dioxinecrisis los en kon Guy Verhofstadt (Open Vld) zijn paars-groene kabinet vormen. De Vlaamse christendemocraten reageerden op dat malheur door ook een beetje paars te willen zijn. Voorzitter Stefaan De Clerck - de Joachim Coens van zijn tijd - liet alles bewegen en zoemen, ook de partijnaam, maar gaf tegelijk het thuisvoordeel op van een christendemocratische partij in een centrumrechts gewest. Dat was de eerste fout. 

In een poging die vergissing te herstellen, maakte Yves Leterme een nog grotere fout. Hij sloot een kartel met de N-VA, en wekte zo een zieltogende concurrent tot leven. Het deed CD&V tijdelijk opveren, maar het resultaat van dat experiment valt af te lezen uit elke stembusgang sinds 2009. Wouter Beke dreef, ten derde, die fout consequent door. Hij wou concurrent N-VA meeslepen in de modder van het beleid en mat CD&V het profiel aan van de wat linksere anti-N-VA in de regering-Michel. Met dramatisch resultaat. 

Een partij die in de Vlaamse politiek dominant wil zijn, moet conservatief en (centrum)rechts durven zijn. Van die natuurlijke positie is cd&v afgedreven. Dus is de vraag: durft Sammy Mahdi conservatief en centrumrechts te zijn? 

Hier wordt het interessant, want het antwoord is ja. In Van hol naar vol noemt hij de conservatieve filosoof Edmund Burke (1729-’97) “een voorvader van de christendemocratie”. “In Vlaanderen wordt conservatief vaak verward met reactionair”, meent Mahdi. “Conservatieven willen niet terug naar vroeger. Ze willen vooruitgang niet tegenhouden maar beter begeleiden, zonder een overheid die betuttelt. Dat is wat christendemocraten moeten doen. Neem het alcoholverbod op kamp. Wij moeten jeugdbewegingen helpen en vertrouwen geven om die kwestie op te lossen.” 

Liever dan over een conservatieve partij spreekt Mahdi over een ‘gemeenschapspartij’. Een woord dat helemaal in zwang is, sinds socioloog Mark Elchardus in zijn veelbesproken Reset het gemeenschapsdenken bepleit als antwoord op het (neo)liberale individualisme. Een nieuwe scheidslijn - de Elchardus-breuklijn, zeg maar - lijkt zich aan te dienen in de Vlaamse politiek. Naast cd&v staan ook N-VA en zelfs Vooruit als rechts- of links-conservatieve gemeenschapspartijen tegenover de ‘grenzeloze’ partijen Open Vld en Groen (met VB en PVDA op de respectievelijke uithoeken). 

Dat is ook het grote probleem van Sammy Mahdi en cd&v. Er ís al een stevige conservatieve rechtse partij: de N-VA. Mahdi denkt dat er voldoende ruimte is om het verschil te maken. “Op Vlaams niveau is de N-VA juist erg etatistisch, met de neiging om alles te beregelen. Bovendien zijn wij ook daensisten. Die sociale component is bij N-VA afwezig.” Toch wacht een strijd bergop, beseft Mahdi. “Er is veel tijd verloren door standpunten te schuwen die gewoon juist zijn. Dat je van nieuwkomers mag vragen om Nederlands te leren bijvoorbeeld, of om inspanningen te doen om te gaan werken. Die mensen willen zelf niet liever.” 

“Een oude christendemocraat in een nieuwe verpakking”, noemt  Koen Geens zijn streekgenoot Sammy Mahdi. “Hij gaat vol vuur voor een programma dat ethisch-cultureel weer wat rechtser en conservatiever mag zijn en socio-economisch wat linkser.” Geens ziet het helemaal goed komen. “Voor zo’n koers is er tegenwoordig weer een groter publiek.”

“‘We leggen de toekomst op tafel om een goede balans te maken tussen individuele en collectieve belangen.’ Ik hoop dat Sammy daar een geëngageerde trekker in wordt”, citeert Inge Vervotte filosofe Hannah Arendt (1906-’75) per sms. De oud-minister, die overigens herhaalt niet terug te zullen keren in de politiek, adviseert Mahdi als vertrouweling bij zijn voorzitterscampagnes. “Ik heb Sammy hoog zitten omdat hij kritiek durft te geven en tegelijk met alternatieven komt”, vertelt ze aan de telefoon. “Hij is een energieke, geëngageerde doener.” Zelf zal ze zich niet gauw rechts noemen, maar in het denken van Mahdi herkent ze zich wel. “Wat is er rechts aan sociale cohesie?” 

Als ontslagnemend staatssecretaris voor Asiel & Migratie laat Sammy Mahdi nu zijn ‘lievelingsdepartement’ achter in halve crisismodus. “Sommige mensen rondom mij adviseerden me om te wachten”, zegt hij. “De tijd tot 2024 is kort, de kans op falen groot. Ze vinden dat ik beter eerst naam kan maken op Asiel & Migratie. En weet je wat? Ik denk dat ze gelijk hebben.”

Waarom dan toch de gok wagen? “Overal hangt een sentiment van verandering. Dat geeft een mandaat om ook echt dingen te veranderen.”