‘Idealiter drink je niet voor je achttien’: wat doet alcohol met het lichaam van een jongere?

Van “disproportionele regeltjes” tot “waarom zou alcohol op een jeugdkamp moeten toegelaten zijn?”. De beslissing van vier Waalse gemeenten om alcohol te verbieden op kampen van jeugdbewegingen lokte uiteenlopende reacties uit. 

De kritiek op het initiatief van de Waalse burgemeesters toont volgens Katleen Peleman, directeur van Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en andere Drugs (VAD), vooral aan hoe we alcohol zien als iets dat inherent verbonden is met ontspanning en plezier maken. “Alcohol blijft te vanzelfsprekend”, vindt Peleman. “We drinken om te vieren, voor de gezelligheid en om ons te ontspannen. Wie niet meedrinkt, wordt daar nog te vaak op aangesproken. Het dominante beeld is: alcohol hoort erbij. Dan is het niet abnormaal dat ook jongeren willen drinken, want jongeren willen er ook bij horen.”

Schrijver en notoir drankorgel Charles Bukowski vatte onze relatie met alcohol mooi samen: “Gebeurt er iets slechts, dan drink je om te vergeten. Gebeurt er iets goeds, dan drink je om te vieren. En gebeurt er niets, dan drink je opdat er iets zou gebeuren.”

Dat mensen plezier maken met een glas alcohol erbij is volgens Guido Van Hal, die aan de UAntwerpen alcoholgebruik bestudeert, geen probleem. “Wel als dat niet kan zónder alcohol. Ik snap bijvoorbeeld niet waarom het zo moeilijk is om op een kamp twee weken het goede voorbeeld te geven door niet te drinken.”

Sst, hier rijpt een brein

“Het is voor adolescenten en jonge volwassenen een verstandige keuze om geen alcohol te drinken”, besluiten Nederlandse wetenschappers in een vorig jaar gepubliceerd advies van de Nederlandse Gezondheidsraad. Daarvoor namen ze het wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van alcohol op het zich nog ontwikkelende brein onder de loep.

“In tegenstelling tot wat vroeger werd gedacht, weten we inmiddels dat het brein pas rond ons 24ste levensjaar volledig is ontwikkeld”, zegt psychiater Gunter Heylens (UZ Gent). “Dat proces is gevoelig voor schadelijke stoffen zoals alcohol.”

De gevolgen daarvan zijn niet geheel duidelijk. Verschillende studies laten bij hoge alcoholconsumptie een afname van de zogenoemde grijze stof zien, die een belangrijke rol speelt bij de informatieverwerking. Sommige studies vinden ook een verband tussen alcoholconsumptie bij jongeren en verminderde cognitieve prestaties. Maar de Nederlandse wetenschappers besluiten dat er voorlopig te weinig goed onderzoek is om harde conclusies te trekken.

Schoolprestaties

De experts stippen aan dat ongeveer uit de helft van al het gevoerde het onderzoek naar alcohol en schoolprestaties blijkt dat meer alcohol drinken gelinkt is met slechtere prestaties en een lager uiteindelijk behaald opleidingsniveau. Maar de studies laten niet toe te besluiten wat oorzaak en wat gevolg is. Het valt ook moeilijk uit te sluiten dat andere oorzaken – zoals een moeilijke thuissituatie – zowel de drinkgewoontes als de schoolprestaties beïnvloeden.

“We kunnen op basis van het onderzoek tot dusver weinig sterke uitspraken doen over de precieze gevolgen van te veel alcohol op jonge leeftijd”, zegt Heylens. “Maar het is wel aannemelijk dat hoe vroeger je begint te drinken, en hoe meer je drinkt, hoe groter het risico op problemen is. Dat kan je dus beter zo lang mogelijk uitstellen.”

Het nog rijpende brein is op nog een andere manier extra kwetsbaar. “Jongeren hebben het moeilijker om hun impulsen controleren”, zegt Heylens. “Daardoor drinken ze niet alleen makkelijker te veel, maar doen ze onder invloed van alcohol ook sneller risicovolle dingen.” 

“Jongeren weten minder goed hoeveel alcohol ze aankunnen”, zegt spoedarts Cathelijne Lyphout (UZ Gent). “Alles lijkt goed te gaan, tot het plots omslaat.” De gevolgen daarvan zien Lyphout en haar collega’s op de spoedgevallendienst. “Er zijn al ochtenden geweest dat het hier vol ligt met jongeren met een alcoholintoxicatie.” Die vallen grofweg in twee groepen op te delen. “Er zijn de jongeren met weinig ervaring die al snel te veel hebben gedronken”, zegt Lyphout. “En er is een kleine groep die we binnenkrijgen met tot meer dan drie promille in het bloed. Dat je zoveel kan drinken voor het echt misloopt, wijst er toch op dat je het gewoon bent. We vergeten weleens dat alcohol een vergif is waartegen we tolerantie opbouwen. We beschouwen als samenleving dagelijks en te veel drinken nog te veel als normaal.”

Hypocriet

Jong geleerd is oud gedaan, geldt ook voor alcoholconsumptie. Hoe vaker jongeren drinken, en hoe vroeger ze daarmee beginnen, hoe groter het risico op problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd. Elk jaar dat je later begint te drinken, verkleint het risico op problematisch drinken op latere leeftijd met 14 procent, stellen experts van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in een rapport over alcoholgebruik bij jongeren.

Uit onderzoek door de VAD blijkt dat jongeren gemiddeld op hun veertiende voor het eerst alcohol drinken. De helft van de jongeren heeft op zijn zestiende al alcohol gedronken. Toch is er ook goed nieuws. Uit bevragingen bij leerlingen uit het secundair onderwijs door de VAD blijkt dat het aandeel leerlingen dat ooit al alcohol dronk, afnam van 87 procent in 2000 naar 57 procent in 2019.

Daar staat tegenover dat de groep die weleens wat dieper in het glas kijkt, niet evenredig afneemt. Het aantal jongeren dat aangeeft het voorbije jaar dronken te zijn geweest en minstens eenmaal per week aan bingedrinken te doen, blijft respectievelijk rond de 25 en 15 procent schommelen.

Leeftijdsgrens

Dat alcohol sinds 2009 verboden is onder de 16 jaar blijkt uit de bevraging een belangrijke motivatie voor min 16-jarigen om geen alcohol te drinken. Dat is volgens de VAD een argument om de leeftijdsgrens nog verder op te trekken.

Experts pleiten er al langer voor om de minimumleeftijd voor alcoholgebruik op te trekken naar 18 jaar. “We zijn bij de uitzonderingen in Europa”, zegt Van Hal. “Dus het is onbegrijpelijk waarom het zo moeilijk is om dat te veranderen. Het zou een belangrijk signaal zijn.” Peleman vermoedt dat de alcohollobby en de vrees om betuttelend over te komen daar voor iets tussen zitten. “Blijkbaar weegt dat zwaarder door dan de bekende gezondheidsimpact”, zegt Peleman.

Volgens de WHO zijn prijsverhogingen, strengere regels voor reclame en een verminderde beschikbaarheid de effectiefste manieren om alcoholgebruik terug te dringen. “Zeker voor jongeren is prijs een belangrijke barrière”, zegt Peleman. “Alcohol zou niet aan dumpingprijzen verkocht mogen worden. Ook happy hours en 1+1 gratis-acties geven een fout signaal.”

Wetten

Maar met wetten en regels alleen kom je er niet. “Jongeren weten wel aan alcohol te geraken als ze echt willen”, zegt kinderintensivist Jozef De Dooy (UZA). “Meer bewustwording over de risico’s en voorlichting over verantwoord drinken zijn even belangrijk.” Samen met collega’s aan de UAntwerpen werkt De Dooy aan een betere begeleiding van jongeren die met alcoholintoxicatie worden binnengebracht. Ze zullen binnenkort een programma kunnen volgen om herhaling te vermijden. Ook de ouders worden betrokken. “Ik merk dat sommige ouders van binnengebrachte jongeren ook onvoldoende de ernst van de situatie inzien, er wat lacherig over doen en vinden dat eens goed dronken zijn een ervaring is die erbij hoort. ‘Dat heeft hij dan ook eens meegemaakt’, hoorde ik een ouder zeggen. Vreemd toch.”

Hoe leer je als ouder je kind op een verantwoorde manier met alcohol omgaan? “Het is belangrijk over de risico’s van alcohol te praten en duidelijke grenzen te stellen”, zegt Tom Evenepoel van De Druglijn. “Wij adviseren om kinderen zo lang mogelijk geen alcohol te laten drinken, idealiter niet voor hun achttiende.”

Goede voorbeeld

Ouders zouden zich er volgens Evenepoel meer bewust van moeten zijn dat ze zelf het goede voorbeeld moeten geven. Wie zelf geregeld te veel drinkt, al dan niet in het bijzijn van zijn kinderen, of daar alleen maar in positieve bewoordingen of vergoelijkend over praat, moet niet verbaasd zijn dat jongeren ook het probleem niet zien.

Als we ervan uitgaan dat jongeren hoe dan ook in aanraking zullen komen met alcohol, is het dan niet beter dat ze dat in veilige omgeving doen, zoals thuis? Of, zoals sommigen in de discussie over jeugdkampen opperden, in de jeugdbeweging? “Dat is een achterhaald idee”, zegt Evenepoel. Hij verwijst naar een Australische studie in het vakblad The Lancet die jongeren uit gezinnen waar de kinderen mogen drinken, vergeleek met jongeren die dat niet mogen. Er is geen bewijs dat dit beschermt tegen latere problemen met alcoholgebruik, besluiten de onderzoekers. “Alcohol aanbieden, zowel thuis als op een jeugdkamp, bevestigt wel de norm dat alcohol erbij hoort”, zegt Evenepoel. “En dat is nu net waar we vanaf moeten. Maar het zou hypocriet zijn om daarbij enkel naar jongeren en jeugdbewegingen te wijzen.”