Als het regent in Parijs... wat leert het Bataclan-proces ons over het komende terreurproces in Brussel?

Het grootste terreurproces van Frankrijk is afgesloten. Voorlopig althans, want de kans bestaat dat één of meer partijen in beroep gaan tegen de zware straffen. Maar dat is voor later. Eerst krijgen we een assisenproces over de aanslagen van 22 maart in Zaventem en Brussel. Met gedeeltelijk dezelfde beschuldigden en dezelfde uitdagingen. 

Het proces in Parijs was er een van de grote cijfers. 150 zittingsdagen, 542 dossiermappen, 1.800 burgerlijke partijen, 330 advocaten, 141 geaccrediteerde media, ... Het proces duurde erg lang, en legde beslag op een groot stuk van het Palais de Justice, in het hartje van Parijs.

Ook bij ons wordt het terreurproces het grootste assisenproces dat ons land ooit gekend heeft. En in ons land moeten de feiten beoordeeld worden door een volksjury, niet door beroepsrechters zoals in Frankrijk. Dat maakt het allemaal nog wat groter en moeilijker. En toch zijn er drie punten die ons hoopvol kunnen stemmen na het proces in Parijs.

Al bij al zijn de zittingen vlot verlopen. Er waren een paar incidenten met beschuldigden die protesteerden tegen de veiligheidsmaatregelen, het proces lag een paar keer stil door corona, en de ene beschuldigde werkte al beter mee dan de andere. Maar uiteindelijk is er dus wel die uitspraak. En de beschuldigden werkten in zekere zin ook mee aan het proces. Sommigen bleven 10 maanden lang hun onschuld uitschreeuwen, en weigerden daarom iets te zeggen, maar al bij al was er niemand die de boel saboteerde of weigerde het gezag van de rechtbank te aanvaarden. Wat Salah Abeslam wel nog deed bij zijn vorige proces in ons land, over de dodelijke schietpartij in Vorst, kort voor de aanslagen van 22 maart. "Ik ben trots, omdat Justitie hier haar beste kant getoond heeft. Het proces was sereen en waardig," zei een man die zijn vrouw verloor in concertzaal Bataclan.

Misschien is dat wel het voordeel van een langdurig assisenproces: alle deelnemers hebben tijd om te wennen aan hun rol. Ze moeten ook dagen- of wekenlang luisteren naar alle andere partijen. Misschien heeft dat wel iets in gang gezet bij pakweg Salah Abdeslam, die in zijn laatste woord op het assisenproces zei: "Na 6 jaar isolement (...) zat ik op mijn tandvlees. Ik kreeg een sociale schok toen ik hier kwam. Ik gebruikte harde woorden, en daar heb ik spijt van. Ik zeg u vandaag wat ik u gisteren niet kon zeggen, dat ik gekalmeerd ben omdat ik een soort sociaal leven teruggekregen heb."

Of Abdeslam oprecht sprak, weet alleen hijzelf. Het assisenhof hechtte alleszins weinig geloof aan zijn verklaringen. Maar het zou wel kunnen dat hij een evolutie heeft doorgemaakt door 10 maanden in een rechtszaal te zitten luisteren naar anderen - in tegenstelling tot het eerste proces in Brussel, dat maar een paar dagen duurde en waar hij in zijn harde houding bleef en uiteindelijk zelfs niet meer de moeite nam om naar de rechtbank te komen.

Ook de aanklagers waren genuanceerd en maakten een duidelijk onderscheid tussen de verschillende beschuldigden, met strafeisen van 5 jaar tot levenslang. Ook een megaproces bleek dus uiteindelijk gewoon een proces te zijn.

Misschien krijgen we in Brussel diezelfde houding bij de beschuldigden. Al zijn er redenen om aan te nemen dat dat niet het geval zal zijn. Maar daarover zo dadelijk meer.

Tweede positieve punt dat we kunnen onthouden na het proces in Parijs: de reactie van de slachtoffers. Velen begonnen allicht niet met grootse verwachtingen aan het proces. Het feit dat ze tegenover geradicaliseerde terroristen zouden komen te staan, die weinig te verliezen hadden, stemde niet hoopvol. Maar kijk. Zoals hierboven al gezegd, kregen ze af en toe toch iets. Beschuldigden die vertelden hoe ze geradicaliseerd raakten, of die een kleine blik achter de schermen van de aanslagen gaven. Voor slachtoffers kunnen ze waardevol zijn om te begrijpen wat er gebeurd is.

Ook de spijt die sommige beschuldigden uitdrukten, was ongezien voor een terreurproces. Of ze het echt meenden? Opnieuw: dat kunnen we niet weten. Maar ze sloten zich niet meer op in hun grote extremistische gelijk.

Zullen we ook dat te zien krijgen in Brussel? Dat is nog maar de vraag. Nu Salah Abdeslam de allerzwaarste straf heeft gekregen en weet dat hij nooit nog de gevangenis zal verlaten, heeft hij niks meer te verliezen. Dus waarom zou hij in Brussel nog moeite doen? Hetzelfde geldt voor zijn medebeklaagden Mohamed Abrini en Osama Krayem, al hebben die wel nog de mogelijkheid om ooit weer vrij te komen. Abrini en Krayem zullen in Brussel een grotere rol spelen dan Abdeslam: net zoals Abdeslam in Parijs, hadden zij zich in Brussel en Zaventem moeten opblazen, maar deden ze dat niet. Abrini werkte in Parijs mee met het proces, Krayem bleef meestal liever in zijn cel. Hoe zullen zij zich in Brussel gedragen?

Ten slotte een compliment voor de organisatie van het proces. Uiteraard verliep het niet helemaal vlekkeloos, maar op een paar details na is de Franse Justitie er wel in geslaagd om het megaproces tot een goed einde te brengen. Ook bij ons wordt dat nu volop voorbereid, met gloednieuwe rechtszalen in de vroegere NAVO-gebouwen. De procesdagen in Brussel zouden wel telkens om 9u beginnen, niet om 12u, zoals in Parijs. Het wordt afwachten of dat zal lukken, als iedereen elke ochtend zware veiligheidscontroles moet doorstaan. En of corona, net als in Parijs, voor extra vertraging zal zorgen, zullen we ook nog moeten zien.

Een paar kleinigheden die onze Justitie nog kan kopiëren van Parijs: de speciale radiozender voor slachtoffers die niet naar de zitting kunnen komen en waar ze alles rechtstreeks kunnen volgen, en het systeem met kleurcodes aan de badges. Daarbij krijgen slachtoffers die niet met de pers willen spreken een rood touwtje aan hun badge, slachtoffers die dat wel willen, hebben een groen touwtje. Heel helder, en het vermijdt dat je als slachtoffer telkens opnieuw wordt aangesproken als je dat niet wil.

Maar nu eerst de grootste uitdaging: 36 juryleden vinden en hopen dat minstens 12 van hen het uithouden tot op de laatste procesdag.