"PFAS zitten zowat overal, ook op onverdachte plekken": hoe komt dat en wat kunnen we ertegen doen?
“We vinden PFAS zowat overal.” Dat is de conclusie van een nieuw rapport van professor Karl Vrancken, die op vraag van de Vlaamse regering de PFAS-vervuiling in Vlaanderen onderzoekt. “Het is ook gemeten op veel plekken waar we het niet hadden verwacht, maar niet in niveaus dat het tot risico’s leidt”, verduidelijkt Vrancken. In “Terzake” geeft hij ook een aantal tips om de blootstelling aan PFAS te beperken.
Wie PFAS-vervuiling zegt, denkt meteen aan de verontreiniging in de omgeving van de 3M-fabriek in Zwijndrecht, maar metingen wijzen intussen uit dat er ook op veel plekken waar geen vervuiling verwacht werd, PFAS in de bodem, in het grondwater en in de lucht zitten. Dat is de belangrijkste conclusie die Karl Vrancken trekt in zijn nieuwe rapport dat hij morgen aan de Vlaamse regering overhandigt.
Hoe komt het dat PFAS verspreid raakten?
Na het uitbreken van het PFAS-schandaal rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht werd Vrancken door de Vlaamse regering aangesteld als “opdrachthouder voor de aanpak van de PFAS-problematiek”.
Op basis van de vele wetenschappelijke onderzoeken rond PFAS die intussen lopen in Vlaanderen, stelt Vrancken dus vast dat deze “forever chemicals” over heel Vlaanderen verspreid zitten.
BEKIJK - PFAS worden verspreid doordat ze in heel veel producten gebruikt worden, legt Karl Vrancken uit: “Het zit in regenjassen, sprays om schoenen waterdicht te maken… Zo komen ze in milieu, de lucht, het water terecht en zo raken ze verspreid.”
Moeten we ons daarover grote zorgen maken?
Hoewel metingen uitwijzen dat PFAS op vele plaatsen aanwezig zijn, “worden ze op dit moment niet in niveaus gemeten die alarmerend of te hoog zijn”, stelt Vrancken gerust, “en niet tot niveaus dat het tot risico’s leidt”.
In zijn rapport haalt Vrancken wel een grootschalig onderzoek aan dat aantoont dat bij 14 procent van de Europese tieners de blootstelling aan PFAS leidt tot bloedwaarden boven de strengste (door Europa vooropgestelde) gezondheidskundige grenswaarde.
Is dat niet zorgwekkend? “Bij een bloedwaarde boven die gezondheidskundige grenswaarde is er een risico op gezondheidseffecten. Dat geeft dus aan dat er een gezondheidsrisico is voor een groot deel van de bevolking."
BEKIJK - Karl Vrancken legt uit welke concrete risico’s PFAS kunnen veroorzaken:
Wat kan je doen om die risico’s zo laag mogelijk te houden?
Dat klinkt toch niet zo geruststellend. Wat kunnen we dan doen om de risico’s te beperken? Dat doe je in door de blootstelling aan PFAS zoveel mogelijk te beperken, zegt Vrancken.
BEKIJK - Concreet kan je het gebruik vermijden van producten waarvan geweten is dat ze PFAS bevatten: gaande van waterafstotende sprays, waterbestendige lippenstift, regenjassen, kookpannen tot rietjes om te drinken, legt Karl Vrancken uit:
Ook eieren van eigen kippen worden vaak genoemd als een risico. Hoe zit het daarmee? In specifieke risicozones, waar PFAS-verontreiniging wordt verwacht, wordt afgeraden om eieren te eten van kippen uit de eigen tuin. Op deze kaart kan je nagaan of je in zo’n zone woont.
Een héél beperkte studie (pdf), bij 19 Vlaamse jongeren, wijst erop dat er ook meer PFAS in eieren kunnen zitten van oudere kippen, als er grasmaaisel in de kippenren wordt gegooid, als er sauzen aan kippen wordt gevoerd en als er gras in je kippenren staat. Maar dit moet nog verder onderzocht worden.
Wat met 3M?
Wat moeten de omwonenden van de 3M-fabriek in Zwijndrecht intussen doen? Vrancken zegt dat er gisteren nog een bewonersvergadering is geweest.
BEKIJK - Karl Vrancken raadt de buurtwoners aan om de zogenoemde no-regretmaatregelen te volgen, om deel te nemen aan het grootschalig bloedonderzoek en aan het saneringsprogramma voor de gronden in de omgeving:
Welke maatregelen kunnen er nog getroffen worden?
Om de verdere verspreiding van PFAS tegen te gaan, denkt Vrancken tot slot aan een aantal concrete maatregelen die in de toekomst kunnen worden getroffen.
BEKIJK - Het komende halfjaar dat Vrancken nog rest als opdrachthouder zal hij zelf in dialoog gaan met de industrie om PFAS proactief te vervangen door alternatieven.
En de overheid raadt hij aan om de verontreiniging “systemisch” aan te pakken: omdat PFAS intussen overal zitten, moeten we niet alleen meer kijken naar de “puntbronnen” vanwaar de vervuiling vertrekt, zoals de 3M-fabriek. Volgens Vrancken moet er gekeken worden naar de hele keten: van productie over consumptie tot afvalverwerking.