Zelensky schorst zelfs jeugdvriend: “Hij wil geen teamleden die zich te veel profileren”

De schorsing van de procureur-generaal Iryna Venediktova (43) en van de chef van de veiligheidsdienst SBU, Ivan Bakanov (47), is de grootste wissel in de Oekraïense topfuncties sinds de Russische invasie. In een video op het sociale netwerk Telegram vertelde president Zelensky dat in hun diensten veel overlopers werkten. Volgens hem lopen bij de rechterlijke macht en de veiligheidsdiensten 651 onderzoeken naar verraad en collaboratie. In de gebieden die intussen in handen zijn van de Russen werken meer dan 60 ambtenaren mee met de bezetter, aldus ­Zelensky.

Het is nog niet duidelijk hoe de toekomst van Venediktova en ­Bakanov eruit zal zien. Beiden zijn door het parlement benoemd en in principe kan alleen het parlement hen ontslaan. Maar aangezien de partij van Zelensky, ‘Dienaar van het Volk’, de meerderheid van de zetels in het parlement heeft, zal zijn beslissing zonder slag of stoot kunnen passeren.

Jeugdvriend opzijgezet

De inlichtingendienst SBU van Bakanov heeft intussen wel degelijk een aantal overlopers laten ­noteren. De meest opvallende, de oud-SBU-chef op de Krim, werd enkele dagen geleden betrapt, toen hij geheime informatie aan de Russen doorgaf. De beelden van zijn arrestatie circuleerden op Twitter. Wellicht kon Zelensky niet anders dan zijn vriend de wacht aan te ­zeggen.

Velen vroegen zich af waarom het zolang geduurd heeft. De chef van de veiligheidsdienst was een jeugdvriend van Zelensky, die in grote mate heeft bijgedragen aan het succes van de president. ­Bakanov, advocaat, was de ceo van Studio Kvartal 95, het mediabedrijf waarmee Zelensky een van de populairste televisiesterren in Oekraïne werd. Uit de Pandora Papers van 2019 bleek dat Zelensky en zijn partners, onder wie Bakanov, sinds 2012 offshorebedrijven hadden. Toen de komiek voor de politiek koos, leidde Bakanov zijn campagne en werd hij de voorzitter van zijn partij ‘Dienaar van het Volk’. Nadat de acteur president geworden was, promoveerde hij z’n goeie vriend tot chef van de veiligheidsdienst. "De SBU is de meest chaotische, slechtst functionerende instelling in Oekraïne. Door haar falen in deze oorlog kreeg Rusland een makkelijke doorgang naar het zuiden van ons land", zegt Oleksiy Sorokin, politiek commentator bij de Kyiv Independent, aan de telefoon. "Het was onvermijdelijk dat Bakanov moest verdwijnen."

Politieke afrekening

Het vertrek van Iryna Venediktova is volgens Sorokin een ander verhaal. Hij gelooft niet dat overlopers in haar diensten de reden voor ­ontslag konden zijn. "Procureurs of rechters die met de Russen samenwerken, hebben meestal niet de informatie die relevant kan zijn voor de Russen." Hij ziet er een politieke afrekening in.

De procureur-generaal stond de laatste maanden in de internationale schijnwerpers. Zij was het gezicht van het onderzoek naar de Russische oorlogsmisdaden op Oekraïense bodem. Wanneer buitenlandse leiders de kapotgeschoten dorpen en voorsteden bezochten, was Venediktova vaak van de partij. Zij besefte hoe belangrijk haar rol was: nog nooit tevoren hadden de westerse landen zoveel aandacht gehad voor oorlogs­misdaden. Commentator Sorokin vermoedt dat ze opzijgezet is omdat ze niet meer loyaal was. "Het is geweten dat Zelensky ontevreden is als een van zijn teamspelers zich te veel profileert, merkt hij op.

Venediktova behoorde inderdaad tot het team van Zelensky. In de tijd voor de Russische invasie verweten anticorruptieactivisten haar dat ze het onderzoek naar fraude en corruptie in de kringen rond Zelensky boycotte. Volgens de Kyiv Independent – die zelf ook problemen met de procureur-generaal heeft gehad – stak ze stokken in de wielen van een onderzoek naar Oleh Tatarov, een invloedrijke topmedewerker op Zelensky’s kabinet. Het was een ‘high profile case’. Tatarov was door het (degelijke) Nationaal Anticorruptiebureau (Nabu) beschuldigd van corruptie voor een bedrag van zo’n 2,5 miljoen euro. Volgens Transparency International heeft Venediktova’s bureau de procureurs vervangen, het onderzoek uit handen van het Nabu genomen en doorgegeven aan de SBU van Bakanov, waar het een stille dood is gestorven.

Genadestoot

Nu Venediktova in ongenade is gevallen, eist een rechtbank dat wordt onderzocht of ze zelf ook schuldig is aan fraude of corruptie. Waarnemers denken dat de voormalige procureur-generaal nu de genadestoot krijgt.

Optimisten dachten dat Zelensky Venediktova had geschorst omdat hij de internationale gemeenschap, die uitdrukkelijk vraagt dat hij de corruptie aanpakt, wilde tonen dat het menens is. Maar de opvolgers die hij heeft genoemd, lijken in hetzelfde bedje ziek. Op de stoel van Bakanov komt voorlopig diens adjunct, Vasiliy Malyuk. Oleksiy Symonenko vervangt Venediktova. De nieuwe gezichten worden door de Oekrajinska Pravda gerekend tot de inner circle van Oleh Tatarov, wiens corruptieonderzoek ergens in een lade stof ligt te vergaren.