Voor het eerst in 40 jaar 4 partijen in regering: welke coalities zijn mogelijk in Nederland?
De Tweede Kamer in Nederland telt 150 zetels. De regeringspartijen moeten dus meer dan 75 zetels halen om een parlementaire meerderheid te behalen.
"De kern van de nieuwe regering wordt waarschijnlijk de klassiek liberale VVD, het christendemocratische CDA en het links liberale D66", analyseert Jeroen Reygaert. "Zij hebben samen 5 zetels te kort en zullen er een partij moeten bijhalen. Dat wordt niet zo evident. Alle partijen met 5 zetels of meer zouden kunnen meedoen."
De uiterst linkse partij SP (14 zetels) heeft een regeringsdeelname met Mark Rutte al uitgesloten. PvdA (9 zetels) lijkt dan weer een natuurlijke keuze, maar die partij is zo zwaar afgestraft door de kiezer dat ze wellicht niet staat te popelen om in een coalitie te stappen. PvdA-leider Lodewijk Asscher liet al verstaan dat de oppositie wenkt, na deze historische verkiezingsnederlaag.
Een andere optie is GroenLinks, mathematisch de grote winnaar van deze verkiezingen, met een sprong van 4 naar 14 zetels. Die partij staat echter op een aantal thema's lijnrecht tegenover de VVD.
ChristenUnie (5 zetels) kan ook, maar dan heeft de regering maar nipt 76 zetels. Volgens partijleider Gert-Jan Segers is zijn partij voorlopig niet aan zet. Hij vindt dat VVD eerst moet praten met de grote winnaars bij de verkiezingen: CDA, D66 en GroenLinks.
Een coalitie met Partij voor de Dieren (5 zetels) lijkt dan weer uitgesloten.
Een regering zonder VVD is weinig waarschijnlijk. De zogenaamde Rode Hoed-coalitie waarbij CDA, PvdA, GroenLinks, SP en D66 een meerderheid zouden vormen, is gestrand op 75 zetels. Door de afstraffing van de PvdA lijkt deze coalitie nog weinig kans te maken. Emile Roemer, kopman van SP, is ontgoocheld dat er geen links kabinet zal komen. "Dat is de harde realiteit."
Toch laat Alexander Pechtold van D66 verstaan dat hij meerdere mogelijkheden ziet dan een groot blok van VVD, CDA en D66 aangevuld met een andere partij. Maar het is voor hem overduidelijk dat de VVD nu als eerste aan zet is.
Rutte stelt zich bescheiden op
Rutte wil nog niet praten over de formatie, maar hij beseft dat het niet makkelijk zal worden. "We hebben 33 zetels, daarmee zijn we de op één na kleinste grootste partij in de Nederlandse geschiedenis", zegt hij in een interview met de NOS. In 2010 was de VVD met 31 zetels de allerkleinste grootste partij na de verkiezingen.
Rutte wil graag het voortouw nemen in de regeringsvorming, maar stelt zich ook bescheiden op. Hij wijst erop dat het al vaker is voorgevallen dat de grootste partij niet de premier opleverde. "Er zijn geen zekerheden met 33 zetels", zegt hij.
De aftredende premier vindt het erg jammer dat de linkse kiezer de PvdA niet heeft beloond voor haar regeringsdeelname. Gisteren belde hij al met PvdA-leider Asscher en zijn voorganger Samsom. Hij beklemtoont wel dat hij de partij niets toegezegd heeft.
Meer dan drie partijen in regering is uitzonderlijk in Nederland
De laatste keer dat er meer dan drie partijen in een coalitie stapten, was na de verkiezingen van 1972. Na een half jaar formeren ontstond toen de regering-Den Uyl (1973-77), die zelfs vijf partijen telde: PvdA (43 zetels), Katholieke Volkspartij (27), Antirevolutionaire Partij (14), Politieke Partij Radikalen (7) en D66 (6). Een belangrijk verschil met de situatie van nu is dat het toen mathematisch niet nodig was om met meer dan drie partijen te regeren.
Wat zijn de volgende stappen?
In Nederland speelt de koning geen rol meer in de formatie. Het is de kamervoorzitter Arib (PvdA) die het voortouw neemt. Om 14 uur praat zij met de lijsttrekkers. Na afloop komt er een persverklaring waarin de volgende stappen worden uitgelegd. Bij de vorige parlementsverkiezingen werden eerst een verkenner aangesteld en later twee informateurs, maar of dat nu ook zo zal zijn, ligt nog niet vast.