VS-parlementsvoorzitter Nancy Pelosi brengt omstreden bezoek aan Taiwan: wat kunnen de gevolgen zijn?

Pelosi maakt een rondreis doorheen bevriende staten in het Verre Oosten. Dat zijn dan Singapore en Maleisië in Zuidoost-Azië, maar ook Zuid-Korea en Japan. Vanavond heeft ze evenwel een tussenstop gemaakt in Taiwan. Even voor 17 uur onze tijd landde haar vliegtuig op de luchthaven van de hoofdstad Taipei, even later stapte ze uit.

Het is dat korte bezoek aan Taiwan dat communistisch China op de heupen werkt. Niet dat het origineel is: in 1997 bracht de toenmalige Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Newt Gingrich al eens een bezoek aan Taiwan. Met de regelmaat van een klok komen daar ook Europese en Amerikaanse hoge ambtenaren en parlementsleden over de vloer.

Het bezoek van de politica aan Taiwan is niet helemaal naar de zin van VS-president (én haar partijgenoot) Joe Biden, maar hou Pelosi maar eens tegen. Pelosi is een uitgesproken criticus van het regime in Peking en dan vooral de (slechte) situatie van de mensenrechten in China en de onderdrukking van de vrijheden in Hongkong. Pelosi is ook een graag geziene gast op herdenkingen van het neerslaan van het volksprotest op het Tiananmen-plein in Peking in juni 1989. 

President Biden is dan ook wel voorstander van nauwere contacten met Taiwan, maar iets subtieler. Zo was er een vertegenwoordiger van Taiwan op zijn eedaflegging in januari 2021. Volgens het Witte Huis werkt het parlement in Washington autonoom van de president en hebben parlementsleden zoals Pelosi dus het recht eigen beslissingen te nemen. 

Naar verluidt zou de legerstaf in Washington echter niet zo blij geweest zijn met het initiatief van Pelosi. President Biden heeft echter genoeg internationale problemen omhanden met de oorlog in Oekraïne, uitbreiding van de NAVO, terreur in het Midden-Oosten en energie- en voedselprijzen die ook in de VS de inflatie opkrikken. Hij heeft dus nu geen zin om steigerende Chinese leiders te kalmeren.

Volgens Washington verandert het bezoek van Pelosi niets aan de houding van de VS tegenover Taiwan. Sinds de toenadering tot China in de jaren 70 is er een stilzwijgend akkoord waarbij de VS officieel het regime in Peking erkent als vertegenwoordiger van "het ene China", maar anderzijds informele contacten onderhoudt met Taiwan en dat land ook wapens levert om zich te verdedigen.

Peking reageert intussen als door een wesp gestoken. Het dreigt met "ernstige gevolgen" en heeft de VS gewaarschuwd "om niet met vuur te spelen". Het heeft gevechtsvliegtuigen en marineschepen over de mediaan -de "scheidingslijn" in de zeestraat van Formosa- gestuurd. Dat is de zeestraat die het Chinese vasteland scheidt van de eilandstaat Taiwan. Dat gebeurt de laatste tijd wel vaker. Ook heeft China een boycot uitgevaardigd tegen een honderdtal Taiwanese bedrijven.

Volgens China is Taiwan een onderdeel van het land, ook al is het nooit onder controle geweest van de communistische Volksrepubliek. Opeenvolgende Chinese leiders herhalen de mantra dat Taiwan "herenigd moet worden met het moederland", zij het niet vreedzaam dan met geweld. 

Dat is meer dan loze praat: analisten vrezen dat China Taiwan zou willen veroveren voor de 100e verjaardag van het regime in 2049. Het risico op een militair conflict met de VS is dan niet uit te sluiten, ook al heeft Washington niet echt garanties gegeven aan Taiwan zoals aan Zuid-Korea of Japan. Op dit ogenblik bevindt zich een Amerikaanse vloot ten oosten van Taiwan met het vliegdekschip USS Ronald Reagan, een raketkruiser, een destroyer en een amfibisch landingsschip. 

Jonathan Holslag, professor Internationale Politiek aan de VUB en Chinakenner neemt het dreigement van China zeer serieus. Hij verwijst in "De wereld vandaag" op Radio 1 naar een soortgelijk incident in de jaren 90: in 1995 bracht de toenmalige Taiwanese President Lee Teng-hui een bezoek aan de Verenigde Staten. Wat volgde was een enorme machtsontplooiing van China, met onder mee lanceringen van testraketten in de "Straat van Taiwan", de zee-engte tussen het Chinese vasteland en Taiwan.

"Maar het is onwaarschijnlijk dat China het deze keer daarbij zal laten", denkt de professor. "Het land is ondertussen veel machtiger en de Chinese president heeft heel duidelijk gemaakt dat wie met vuur speelt, de gevolgen zal moeten dragen." Taiwan bestaat uit een groot eiland (Taiwan Formosa) en verschillende kleinere eilanden vlakbij de Chinese kust en volgens Holslag zou China zich wel eens kunnen wreken op een van die kleinere eilanden.

"Sinds gisteren zien we dat er in Xiamen in de Chinese provincie Fujian een grote militaire machtsopbouw aan de gang is. Daar staan amfibische voertuigen en tanks klaar om effectief oorlog te voeren.” Het dichtsbijzijnde Taiwanese eiland Kinmen is een relatief klein eiland en telt volgens Holslag slechts 800 tot 1.000 militairen en valt moeilijk te verdedigen. 

Door een aanval te richten op Kinmen zou China volgens Holslag op een krachtige, snelle en symbolisch belangrijke manier vergelding kunnen nemen voor de "provocatie" van Pelosi. "De kans op militaire escalatie in zo'n scenario is groot, maar we moeten er de komende uren en dagen zeker rekening mee houden."

Een oorlog om Taiwan zou mogelijk nog grotere wereldwijde gevolgen hebben dan die in Oekraïne, ook al is de situatie enigszins vergelijkbaar. Ook Moskou beschouwt Oekraïne blijkbaar als een onderdeel van het land. Behalve voor de voedselbevoorrading is het technologisch erg ontwikkelde Taiwan echter van groot belang voor de wereldeconomie. 

De Taiwanese producent TSMC bouwt meer dan de helft van alle computerchips ter wereld en de verstoring van die aanvoer zou gigantische problemen veroorzaken. Er zijn ook nog andere grote IT-bedrijven gevestigd.

Ook de rechtstreekse gevolgen voor België zouden vooral economisch zijn, denkt Holslag: “De havens van Antwerpen en Zeebrugge zijn voor een groot deel afhankelijk van die Taiwanese zeestraat. Net zoals bij de huidige energiecrisis zou ook dit conflict opnieuw kunnen leiden tot hogere prijzen."

En niet alleen economisch, maar ook op militair vlak zou de situatie in Taiwan volgens Holslag enorme gevolgen kunnen hebben. "De Verenigde Staten zijn op dit moment onmisbaar in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, maar het ziet er nu naar uit dat zij zich meer en meer zullen moeten bezighouden met Azië", aldus Holslag.

Taiwan zelf omvat een hoofdeiland en enkele kleinere eilandjes voor de Chinese kust. Oorspronkelijk werd het bewoond door mensen die verwant zijn aan die uit de Filipijnen en Indonesië en die vormen nog altijd kleine minderheden. In de loop van de eeuwen hebben mensen van Chinese en Japanse afkomst zich gevestigd op het hoofdeiland, dat door Portugese zeevaarders "Ilha Formosa" of "prachtig eiland" genoemd werd. 

In de 17e eeuw was dat Formosa enkele decennia een kolonie van de Nederlandse "Vereenigde Oost-Indische Compagnie" (VOC) die ook Indonesië koloniseerde. François Caron, een in Brussel geboren protestant van Franse afkomst, was daar zelfs een tijdje gouverneur. In 1662 werd het eiland echter veroverd door een Chinees-Japanse piraat, ene Koxinga of Zheng Chenggong, waarna Formosa een basis werd voor aanhangers van de in China gevallen Ming-dynastie (1368-1644) tegen de Qing-Mandsjoe-dynastie die in Peking aan de macht was gekomen. In 1682 viel een Chinees Qing-leger Formosa binnen en werd dat een onderdeel van het Chinese keizerrijk.

Na een zware nederlaag in de oorlog met Japan werd Formosa in 1895 door China afgestaan aan Tokio. In die "Japanse periode" werd de basis gelegd van de industrialisering van Taiwan. Na de Japanse nederlaag in de Tweede Wereldoorlog werd het eiland opnieuw afgestaan aan het toen nationalistische regime van Chiang Kai-shek in China. Toen de communisten van Mao Zedong vier jaar later aan de macht kwamen in China, trok Chiang zich met zijn regime terug op Taiwan dat de opeenvolgende aanvallen afsloeg. In de jaren 90 werd de democratie ingevoerd op Taiwan.