Mysteries ontrafeld: waarom ligt het Paradijs in Rekkem?

Het paradijs: een oord waar het leven heerlijk is, waar overvloed heerst en geen ziekte, rampspoed of dood bestaat. Zo luidt de definitie. Een pijl, helemaal in het hoekje van Vlaanderen, wijst dat paradijs aan. Vanuit Risquons-Tout in Wallonië rijd je het via de Vagevuurstraat binnen. 

Maar in dit West-Vlaamse paradijs staan geen fruitbomen waar de vruchten in overvloed aan hangen te blinken. Wel rijden er op de achtergrond rijen vrachtwagens de Frans-Belgische grens over. Er fladderen geen kleurige paradijsvogels rond, wel een troep luidruchtige hanen. En ook ziekte en dood zijn hier natuurlijk niet uitgesloten. Maar het leven is er wél heerlijk, zo zeggen de Paradijzenaars. "Je zit dichtbij alles, het is hier rustig en iedereen kent elkaar", aldus Matthias, die er een paar jaar geleden ging wonen.  

Dat de Paradijzenaars er graag wonen, is natuurlijk niet de reden waarom het Paradijs zo heet. Waarom dan wel? Daar heeft iedereen in Paradijs zo zijn eigen theorie over. 

"Daar ligt Frankrijk", wijst Matthias. "Smokkelaars die in Paradijs aankwamen, waren voorbij de douane geraakt. Dus ik denk dat de naam daarvan komt."

Klopt niet, zegt Mark Pyncket, erfgoedcoördinator van de stad Menen. "Men zoekt soms teveel in de verkeerde tijd. De naam Paradijs is al voor de Franse Revolutie ontstaan, zo tonen historische bronnen." En toen was er nog geen grens. En dus ook geen smokkel.

"Heel wat Belgen gingen net over de grens werken, in de fabrieken rond Tourcoing. Daar hadden ze een mooi loon. Als ze terug naar huis kwamen, brachten ze drank mee uit Frankrijk. Die dronken ze op in Paradijs, waar het in vergelijking met het industriële noorden van Frankrijk landelijk groen was. En met een glaasje teveel op werd het al helemaal paradijselijk", meent luisteraar Marie-Claire te weten.

Ook die redenering gaat volgens Mark Pyncket niet op. "In de hele grensstreek werd drank mee de grens over gesmokkeld. Dus ik zou niet weten waarom het effect hier groter zou zijn."

"Mensen die er kwamen wonen na de Eerste Wereldoorlog dachten er een nieuw en beter bestaan uit te bouwen", vertelde Radio2-luisteraar Carine. In de Westhoek was alles verwoest. De mensen van daar vonden werk in Tourcoing of Neuville-en-Ferrain en ze zochten een nieuwe woning dichtbij de grens. In Frankrijk konden ze behoorlijk meer verdienen dan op het platteland in de Westhoek. Zo ontstonden gehuchten zoals het Paradijs."

"Er zijn toen inderdaad heel veel mensen in Rekkem komen wonen vanuit de rest van West-Vlaanderen", zegt de erfgoedspecialist. Maar uit de bevolkingsregisters blijkt dat die zich helemaal niet in Paradijs vestigden. "Daar woonden in die periode maar heel weinig mensen."

Vroeger was er best wat bedrijvigheid in Paradijs. Vijf kruidenierswinkels, drie bierhandelaars, drie bakkers, twee naaisters, de bank, de kleermaker, de dokter, de frituur, de schoenhersteller, de elektrowinkel, de fietsenmaker, vier kappers. Van die laatsten schiet nu alleen Stephane nog over. Hij woont al heel zijn leven in Paradijs, waar zijn moeder vijftig jaar geleden een kapperszaak begon.

Op de kappersstoel hoorde hij het verhaal van 't Hemelryck, een middeleeuwse heerlijkheid met akkers en boerderijen. Van Hemelryck naar Paradijs is het maar een kleine sprong. 

Deze theorie kan volgens Mark Pyncket weleens kloppen. "Die naam komt inderdaad voor in verschillende oude documenten." Toch blijft het moeilijk om de oorsprong van plaatsnamen te verklaren. "Zeker over van die kleine gehuchten werden bronnen niet altijd minutieus bijgehouden."

De Ferraris atlas doet nog een schepje bovenop het mysterie. Die atlas uit de 18de eeuw is heel gedetailleerd. Huizen, boerderijen, molens, kerken en zelfs hagen en bomen worden erop afgebeeld. Waar nu Paradijs ligt, staat in de historische atlas "Touecquet Pouilleux". 

Touecquet is oud-Frans en komt van het Nederlandse 't hoekje. Pouilleux is dan weer Frans voor luizig en armzalig. "Als we op deze bron afgaan, is Paradijs dus eigenlijk een armoedig hoekje: het Paradijs der Armoede", aldus Mark Pyncket.

Nicolas Bauwens is een creatieveling en woont al heel zijn leven in het Paradijs. "Een beetje saai soms, maar ik kan hier wel goed mijn ding doen", klinkt het. Speciaal voor Radio2 maakte hij een lied over "zijn" Paradijs.