Direct naar artikelinhoud
AnalyseOorlog in Oekraïne

Barstjes in de reputatie van een publiekslieveling: de ster van Zelensky is tanend

President ZelenskyBeeld New York Times

De hele wereld leerde president Zelensky kennen in 2022. De man die het opneemt tegen Poetin groeide in Europa al snel uit tot een held. Nu lijken er scheurtjes in zijn imago te komen, en dat moet niet als verrassing komen.  ‘Een oorlog is nooit schoon.’

Vanaf het begin van de oorlog maakt Zelensky gebruik van bewuste beeldvorming. Hij werpt zich op als leider van zijn natie en als vertegenwoordiger van oorlogsslachtoffers. We zien beelden van Zelensky aan het front, en in ziekenhuizen waar getroffen Oekraïners liggen. Als Zelensky het Amerikaanse congres of de Europese parlementen toespreekt, verschijnt dit onmiddellijk online. 

Het zijn beelden die bij de nieuwsconsument blijven hangen, zegt Peter Frans Anthonissen, expert in reputatiemanagement. De oorlog wordt ook uitgevochten online, stelt hij. De video's van Zelensky mobiliseren mensen en werken verbindend. Daarbij voldoet Zelensky aan twee cruciale elementen bij het opbouwen van een sterk imago: een combinatie van communicatie en inhoud. 

“Zelensky is de anti-Poetin: jong, charismatisch en democratisch. Zelensky is bijna een rockster intussen”, stelde Paul D’Anieri (57), expert in Oekraïne-Rusland-relaties op 15 maart in deze krant. De kracht van beeld en beeldvorming is evident in het Rusland - Oekraïne conflict. Maar langzaam komen er scheurtjes in het imago van de president. Zo kwamen er verdeelde reacties op de fotoshoot van presidentsvrouw Olena Zelenska deze zomer in het modeblad Vogue, waar Zelensky ook op te zien was. Waar de shoot in eigen land door Oekraïense vrouwen geïmiteerd werd, vonden veel Twitteraars het smakeloos. Columnist Thomas L. Friedman stelt daarnaast in The New York Times dat er sprake is van een “diep wantrouwen” vanuit de VS tegenover Zelensky. En waar een paar maanden vooral niet gesproken werd over corruptie in Oekraïne, valt het woord nu vaker.

In 2021 onthulden de Pandora Papers offshore rekeningen met financiële transacties van Zelensky’s televisieproductiebedrijf. Pijnlijk, omdat nu net Zelensky zijn verkiezingscampagne gericht was op de aanpak van corruptie. Hij werd tijdens deze campagne de publiekslieveling door zijn rol in een tv-serie als geschiedenisleraar die corrupte politici bekritiseert en vervolgens de verkiezingen wint. Beelden die na het uitbreken van de oorlog regelmatig in internationale media en op social media herhaald zijn. 

Voordat de invasie in Oekraïne begon, was Zelensky’s populariteit dalende. Hij stond er niet goed voor in de peilingen, zegt hoogleraar conflictstudies Jolle Demmers. “Dat hij een volkomen schone, moreel zuivere bestrijder van corruptie is en een voorvechter van de democratie, is een beeld dat niet klopt. Je kunt hem hard aanvallen op het feit dat hij betrokken is bij onzuivere zaken, maar aan de andere kant is dat de politieke realiteit van een land als Oekraïne.”

Oorlogsroes


Volgens Demmers was er de afgelopen maanden in Europa sprake van een oorlogsroes. “In tijden van crisis verkoopt een zwart-wit verhaal goed, dat resoneert. Mensen zijn hier gevoelig voor.” En zo werkt het niet in oorlog, bevestigt ook Tine Molendijk, cultureel antropoloog en universitair docent aan de militaire academie. “De oorlog wordt gereduceerd tussen Poetin de schurk en Zelensky de ridder. Maar er bestaat geen land vol met schurken en een vol met engelen. En voor een persoon geldt dat ook niet. Dit is taboe om te zeggen, terwijl het een hele simpele waarheid is.” 

Maar dat dit gevoelig ligt, blijkt uit het rapport over Oekraïne dat Amnesty International donderdag publiceerde. Onderzoekers stellen dat Oekraïense troepen burgers in gevaar brachten door bases te bouwen en wapensystemen te gebruiken in dichtbevolkte woonwijken. Oekraïense troepen hebben burgers hiermee in gevaar gebracht en schenden het oorlogsrecht  wanneer ze opereren in bevolkte gebieden, stelt Amnesty. 

De reacties op het rapport zijn niet mals. Amnesty doet aan victim blaming, klinkt het online. Molendijk is geschrokken van de reacties. “De organisatie wordt idealistisch en naïef genoemd. Dit lijkt me volstrekt de omgekeerde wereld. Internationaal humanitair recht geldt voor iedereen, ook voor Oekraïne, die aan de goede kant van het conflict staat.” Volgens Molendijk is het belangrijk om altijd te realiseren dat een schone oorlog niet bestaat en dat dit soort onderzoeken daarom cruciaal zijn. “Waarom zouden we denken dat alle Oekraïners als engelen met schone handen te werk gaat? Dat kan niet in een oorlog.” 

Politieke emotie


Zowel Molendijk als Demmers pleiten voor een genuanceerder beeld. “Je kunt Poetin afkeuren en tegelijkertijd kritisch zijn op Oekraïne”, zegt Jolle Demmers.  Maar Europa heeft de laatste maanden te veel gehandeld vanuit politieke emotie, stelt de hoogleraar. Deze emotie wordt nu ingehaald door de realiteit. “We hebben Zelensky veel beloftes gedaan, beloftes die we waarschijnlijk niet kunnen waarmaken. Europa kan Zelensky niet snel laten vallen.”

Hoe het verloopt met de positie van Zelensky zal afhangen van hoelang de oorlog nog duurt en hoelang de bevolking achter hem blijft staan. Zolang hij succes heeft, zal hij gesteund worden, zegt Anthonissen. Moet Zelensky zijn bekende strategie blijven aanhouden of wordt het tijd voor het bijsturen van zijn reputatie? “Ik denk nog altijd dat een politicus die recht in zijn schoenen blijft staan uiteindelijk het meest succesvol is. Bovendien: de geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaar.”