Amper nog grondwater, rivieren met historisch laag debiet, en toch mogen we voorlopig blijven sproeien: hoe kan dat?

Nauwelijks een wolkje te bekennen. Wie er de weersvoorspellingen van het KMI bijneemt, ziet dat er de komende veertien dagen droog zullen zijn. Augustus wordt een voortzetting van de extreem droge maand juli. In Ukkel bijvoorbeeld viel er in juli 5,2 millimeter regen. Tussen 1991 en 2020 was dat gemiddeld 76,9 millimeter.

Dat laat zich voelen in het waterpeil, zo blijkt uit de update die de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) vrijdag publiceerde. Op 79 procent van de 154 meetplaatsen stond het peil van het ondiepe grondwater laag (44 procent) tot zeer laag (35 procent). “Dat is een drastische daling”, zegt hydroloog Marijke Huysmans (VUB). “Een maand geleden was dat 44 procent van de meetpunten. Bovendien is het grondwaterpeil op alle meetpunten gezakt: dat zien we bijna nooit.”

Ook in de onbevaarbare rivieren daalt het debiet sterk. Ongeveer de helft (53 procent) van alle 66 meetpunten kent intussen een zeer lage waterstand. Op 18 procent van de meetplaatsen worden zelfs historisch lage veertiendaagse gemiddelde debieten gemeten.

Huysmans noemt de situatie “vrij ernstig” en ook hyrdoloog Patrick Willems (KU Leuven) zegt zich “langzamerhand toch grote zorgen te maken”. Voornaamste reden voor die bezorgdheid zijn de weersvoorspellingen. Naast het feit dat er geen regen zit aan te komen, krijgen we volgende week opnieuw een hittegolf die nog meer water zal doen verdampen.

Ook Katrien Smet van de VMM zegt al weken onomwonden dat de situatie zeer ernstig is. Al vindt ze ook niet dat we moeten overdrijven. “Het is niet dat de situatie precair is”, zegt ze. “We zijn nu veel beter voorbereid dan in het verleden.”

Maatregelen

Dat laatste klopt. De voorgaande droge zomers schudden iedereen wakker. Watermaatschappijen gingen meer samenwerken om bijvoorbeeld drinkwater makkelijker van waterrijke gebieden naar waterarmere gebieden te pompen op piekmomenten. De overheid stelde wetenschappelijk onderbouwde plannen met waterbeperkende maatregelen op. En de Vlaamse regering verankerde met de Blue Deal water als een belangrijk politiek thema voor de toekomst. Het zorgt ervoor dat we iets meer ademruimte hebben. Al betekent dat niet dat het nu een slim idee is om uw auto met drinkwater te wassen. “Maar het is wel zo we de situatie daardoor nu beter onder controle hebben”, zegt Willems. “Bovendien hebben we echt wel nog redelijk wat schakelmogelijkheden.”

Vlaanderen neemt nu al heel wat waterbesparende maatregelen. De belangrijkste is misschien wel dat er al bijna drie weken een algemeen captatieverbod op de onbevaarbare waterwegen geldt. Dat is een maatregel die vooral de landbouw raakt.

Daarnaast zijn de watervangen langs een heleboel rivieren nu al voor de helft gesloten. Via watervangen onttrekken landbouw en natuur water. Die watervangen kunnen tot 80 procent of volledig gesloten worden. Aan sommige sluizen worden recreatieve vaart en soms ook beroepsvaart enkel in groepen doorgelaten om waterverspilling bij het openen van de sluis tegen te gaan. Dat schutten, zoals het genoemd wordt, kan uitgebreid worden naar alle sluizen.

“Als die maatregelen niet voldoende blijken, kunnen we overgaan tot het stilleggen van alle scheepvaart”, zegt Willems. “Maar dat is een heel zware maatregel.” Voor alle duidelijkheid: zulke maatregelen – als ze al nodig zouden blijken – zouden volgens experten als Willems en Huysmans ten vroegste in september komen.

Sproeiverbod

Wellicht moeten we dus geen al te grote veranderingen verwachten van de droogtecommissie komende maandag. “Het drinkwaterverbruik is laag op dit moment en er worden geen problemen gemeld met de drinkwaterbevoorrading”, klinkt het op het kabinet van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). “De reserves worden bijvoorbeeld door Water-Link nog aangevuld, en er wordt nog geen beroep op gedaan. Toch is het belangrijk dat iedereen spaarzaam blijft met water en dat we de vinger aan de pols houden.”

Wat wel kan, is dat VMM en de Vlaamse Waterweg lokaal extra maatregelen nemen op die specifieke plaatsen waar dat nodig is. Zo zette de Vlaamse Waterweg vrijdag extra waterpompen in aan de sluis in Genk.

In Frankrijk gelden op sommige plaatsen al beperkingen op het gebruik van water omwille van de droogte. In ons land lijkt het voorlopig zo’n vaart nog niet te lopen. “Nu goed, ik weet niet wat er achter de schermen gebeurt, maar ik vind het toch een beetje vreemd dat er in deze context geen enkele beperking geldt op het gebruik van drinkwater”, zegt Huysmans. “Elke druppel die we gebruiken, zet toch extra druk op het watersysteem? En we weten niet wat er nog zit aan te komen.” Ook Willems kan zich daarin vinden.

Bij VMM nuanceren ze. “Het is vooral een symbolische maatregel”, zegt Smet. “Daar gaan we de grote winsten niet halen.” Ook ligt de piek van het drinkwaterverbruik lang niet zo hoog als tijdens vorige droge zomers. Dat verbaast experts. “Komt dat door de sensibilisering of omdat het leven duurder is: dat weten we eigenlijk niet”, zegt Willems.

Ook kan zo’n sproeiverbod contraproductief werken. Toen Vlaanderen het in 2018 afkondigde, was de reactie van Vlamingen om daags voor het inging nog eens massaal de kraan open te draaien. “Nooit werd er zoveel water verbruikt als toen”, zegt Smet.