Voormalig VUB-rector Caroline Pauwels (58) overleden: een voorvechter van wetenschap én humanisme

Caroline Pauwels, geboren in 1964 in Sint-Niklaas, studeerde filosofie aan UFSIA, dat nu opgegaan is in de Universiteit Antwerpen, en communicatiewetenschappen aan de VUB. In 1989 begon ze als onderzoeker aan de vakgroep Communicatiewetenschappen van de VUB en negen jaar later werd ze er hoogleraar.

Pauwels was van 2000 tot 2016 directeur van het onderzoekscentrum SMIT, dat zich specialiseert in de studie van informatie- en communicatietechnologieën. Daarnaast was ze tot 2015 regeringscommissaris bij de VRT. 

Ze gaf haar functie als directeur op toen ze in 2016 tot rector van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) verkozen werd. Haar tweede mandaat begon in 2020 toen ze herverkozen werd met meer dan 90 procent van de uitgebrachte stemmen. Een jaar later ontving ze het "Ereteken van de Vlaamse Gemeenschap","voor haar engagement en vechtlust, zowel in haar publieke als privéleven". 

Pauwels was geliefd als rector vanwege haar openheid. Verbinding stond voor haar hoog op de agenda. Zo wou ze de VUB meer met Brussel verbinden. Daar is ze dan ook in geslaagd met de diploma-uitreiking op de Grote Markt als hoogtepunt. Bovendien zette ze zich actief in om de samenwerking met de Franstalige tegenhanger van de VUB, de Université libre de Bruxelles (ULB), te verbeteren. Haar mandaat als rector zou normaal nog tot 2024 lopen, maar in februari 2022 verplichtte de ziekte haar om haar taken als rector stop te zetten.

De diagnose van die ziekte, maag- en slokdarmkanker, werd in de zomer van 2019 vastgesteld. In "De Madammen" op Radio2 vertelde Pauwels dat ze geen zelfmedelijden voelde toen ze de diagnose voor het eerst te horen kreeg. "Mijn eerste gedachten waren eigenlijk heel praktisch: hoe moet ik het aanpakken om het te vertellen tegen de mensen die ik graag zie? Dan kwamen natuurlijk mijn kinderen en mijn moeder in mijn hoofd, maar de eerste persoon naar wie ik gebeld heb was mijn zus. Je moet ergens beginnen", omschreef ze haar emoties. 

In het interview sprak ze ook over vergankelijkheid, een onderwerp waar ze veel mee bezig was: "Ik vind dat een goede gedachte. Ik denk dat het goed is dat zaken eindig zijn, maar ik hou niet van aftakeling of verloedering. Ik hou van vergane glorie, maar het moet toch nog met respect behandeld worden". Ze zei dat ze goed kon leven met dat idee van vergankelijkheid door een uitspraak van haar goede vriend Josef Deleu: "Het gaat voorbij, maar er blijft overschot."

Ze besloot om haar leven niet volledig door kanker te laten beheersen, vertelde ze eind 2019 aan het tijdschrift Feeling. "Ik wil dat het gesprek niet alleen daarover gaat. De mens is meerlagig. Ik ben niet alleen kankerpatiënt. De ziekte heeft een dimensie toegevoegd aan wie ik ben en daar moet ik mee leren omgaan. Ik heb maag- en slokdarmkanker. Er zijn trieste en gelukkige dagen. Punt." 

Pauwels volgde de lijfspreuk van Einstein, vertelde ze op Radio 1 in "We zijn er bijna, maar nog niet helemaal". "Er zijn twee manieren om je leven te leven. Doen of niets een wonder is of dat alles een wonder is. Ik opteer voor het tweede." Verwondering stond centraal in haar leven.

Volgens haar was verwondering dan ook het begin van alle wijsheid, wat  Socrates al eerder verkondigde. "Elke verwondering begint bij een vraag die je stelt", zei ze in "De inzichten van Caroline Pauwels". Daarom prees ze zichzelf gelukkig om in Brussel te zitten. "In Brussel zie je op iedere hoek of in iedere straat wel iets waarover je verwonderd kan zijn of waaraan je je kan ergeren, maar waar eigenlijk ook een wetenschappelijk probleem voorgelegd wordt."

Je moet het bijzondere volgens Pauwels dus ook niet te ver gaan zoeken: "Het bijzondere en voor mij ook het mooie zit in heel alledaagse dingen. Ik hou van die eerste ademhaling buiten". Op de vraag of we net niet naar het uitzonderlijke moeten streven, antwoordde ze: "Natuurlijk moeten we ook het bijzondere koesteren, met de wetenschap als streefdoel, maar we mogen ons niet veroorloven om het alledaagse te minachten".

Pauwels hechtte veel belang aan "possibilisme". Op dat vlak was Hans Rosling, die de term bedacht heeft, haar grote voorbeeld. Rosling was een Zweedse arts en hoogleraar die postuum de bestseller "Factfulness" gepubliceerd heeft. Na zijn dood kreeg hij de titel eredoctor van de VUB. "Hij gelooft dat de wereld niet per se beter zal worden, maar dat we hem wel beter kunnen maken. Ik geloof daarin, omdat ik natuurlijk ook geloof in de wetenschap", vertelde ze vorig jaar in "De afspraak".

Over dat onderwerp schreef ze haar eigen boek: "Ronduit - Overpeinzingen van een possibilist". Door haar ziekte is Pauwels nog meer "possibilist" geworden, schrijft ze in haar boek: "Ik heb aan den lijve en in de geest ervaren wat de wetenschap kan doen. Ik geloof in de wetenschap, maar daarnaast ben ik ook een humanist. Die twee zijn verbonden.”

Cirkels hebben geen begin en geen einde. De ronde vorm was volgens Pauwels een remedie tegen het hokjesdenken en de bijbehorende polarisatie in de wereld. Daarom beschreef ze zichzelf ook op die manier: ronduit. Ze zag het leven als een beweging van kringen: van de kleine intieme kring tot de grotere cirkels van de samenleving.

Caroline Pauwels werd 58 en overleed op vrijdag 5 augustus in het UZ Brussel. Het nieuws raakte zaterdag pas bekend.