President Zelenski na topontmoeting met Turkse president Erdogan in Lviv: "Bevrijding kerncentrale dringend nodig"

In de Oekraïense stad Lviv vond vandaag een topontmoeting plaats tussen de Turkse president Erdogan, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Guterres en Oekraïens president Zelenski. Dat gebeurde voor het eerst sinds de start van de oorlog in Oekraïne. De president van Turkije werpt zich op als bemiddelaar tussen Oekraïne en Rusland. Sinds de mislukte vredesonderhandelingen tussen de twee landen aan het begin van de oorlog liggen alle rechtstreekse gesprekken tussen Rusland en Oekraïne stil. 

Enkele weken geleden sloten beide landen, onder Turkse bemiddeling, een graanakkoord. Dankzij dat akkoord kwam de export van graan uit Oekraïne opnieuw op gang. Op voorwaarde dat de graanschepen eerst gecontroleerd werden door Turkije, stemde Rusland in met die hernieuwde export. Oekraïne wordt ook wel eens de graanschuur van de wereld genoemd en voorziet voor een groot deel in de wereldwijde graantoevoer. Heel wat landen zijn erg afhankelijk van die export. Mogelijk kan de graandeal voor landen die kreunen onder de graantekorten een oplossing bieden. 

Toch verloopt de graanexport uit Oekraïne niet volledig vlekkeloos. Een eerste schip dat vertrok met Libanon als bestemming, dobberde dagenlang rond op de Middellandse Zee omdat de koper de kwaliteit van het graan niet langer vertrouwde en de koop afgelastte. Alle andere schepen vertrokken naar hoofdzakelijk West-Europese havens, terwijl veel andere landen kreunen onder de hongersnood. 

"Toch is de graandeal succesvol", vertelt professor Internationale betrekkingen van de Universiteit Antwerpen, David Criekemans, in De Ochtend op Radio 1. "Het verloopt echter te traag. Er ligt 20 miljoen ton graan te wachten in de Oekraïense havens. Straks begint dat te rotten. En dan moet de nieuwe oogst daar ook nog eens bij. De export moet dus worden opgevoerd. Misschien zal een extra deel van de wateren ontmijnd moeten worden. Daar zal Turkije een belangrijke rol in spelen." 

In een verklaring na de topontmoeting gaf president Zelenski aan om het graanakkoord, en de Turkse coördinatie daarvan, door te zetten. Er werden ook "mogelijke opties" besproken waarmee de huidige export opgeschaald kan worden. De Secretaris-generaal van de Verenigde Naties Antonio Guterres benadrukt dat de export van voedingsstoffen en bemesting uit Oekraïne essentieel is voor om de wereldwijde hongersnood op te lossen. Wel merkt hij dat de voedselmarkt zich stabiliseert. 

Ook de Turkse president Erdogan is bezorgd over de precaire situatie in en rond de nucleaire reactor van Zaporizja. Hij wees na afloop van de ontmoeting voor het gevaar op een "nieuw Tsjernobyl". Guterres waarschuwde van zijn kant nogmaals dat elke schade aan de kerncentrale "zelfmoord" zou zijn. 

Ook de precaire toestand rond de kerncentrale van Zaporizja stond op de agenda van de topontmoeting. De kerncentrale is in handen van Russische strijdkrachten en wordt zowel door Oekraïense als de internationale gemeenschap met argusogen in de gaten gehouden. Russische troepen bestoken Oekraïense doelwitten vanuit de kerncentrale. De Russen voelen zich erg veilig in hun nieuwe militaire basis, want uit angst voor een kernramp durven Oekraïense troepen de centrale niet te bestoken. De nucleaire reactoren van Zaporizja worden dus gebruikt als een nucleair schild. 

Ondanks de schrik voor een nucleair lek, waren er vorige week toch op drie dagen ontploffingen op het grondgebied van de centrale. Het Russische ministerie van Defensie verspreidde beelden van onontplofte raketten in buurt van de kerncentrale van Zaporizja. De twee landen wijzen met de vinger naar elkaar. Volgens Rusland worden ze bestookt met Oekraïense raketten, volgens Oekraïne zijn de raketten van de Russen. Dat laatste is wat minder evident, omdat Oekraïne daarmee insinueert dat Rusland zijn eigen troepen zou bestoken.  

"De medewerkers van de kerncentrale worden geïntimideerd, er verdwijnen ook medewerkers. De Russen zouden ook kunnen beslissen om de diesel van noodgeneratoren te gebruiken en dat is natuurlijk niet zonder gevaar", vertelt Criekemans. "Het is een erg moeilijk dossier waar Turkije dan onvoldoende expertise in heeft. Daar moet worden gezocht naar oplossingen. Kan het Internationaal Atoomagentschap toegang krijgen tot de site? Kan er een militair vrije zone worden gecreëerd? Maar hoe gaat men dat implementeren op het terrein?"

Na de topontmoeting met de VN-topman Antonio Guterres, zei president Zelenski dat de Verenigde Naties de kerncentrale in Zaporizja moet bevrijden van Russische troepen. In de boodschap op Telegram hekelde Zelenski de "opzettelijke terreur" die Rusland uitlokt, en die "gigantische catastrofale gevolgen kan hebben voor de hele wereld". De enige conclusie voor Zelenski is dat de VN de "veiligheid van deze strategische site moet verzekeren, net als de demilitarisering ervan en de complete bevrijding van Russische troepen". Ook Antonio Guterres deelt die mening. "Militair materiaal en personeel moet zich nu terugtrekken uit de kerncentrale van Zaporizja."

Een derde, groot dossier bestaat uit het vinden van een politieke uitweg uit de oorlog. Toch is dat volgens Criekemans een erg moeilijke opgave en zullen die gesprekken vooral "exploratief" zijn. Vrijdag reist de secretaris-generaal door naar de Oekraïense havenstad Odessa en zaterdag bezoekt hij de Turkse stad Istanbul. Daarna keert hij terug naar het VN-hoofdkantoor in New York. 

Het diplomatieke overleg komt er nu een dag na enkele zware bombardementen in Charkov waarbij zeker 9 mensen het leven lieten. Charkov is de op één na grootste stad van Oekraïne. De presidentiële gebouwen van de stad zouden het doelwit van de aanval zijn. Volgens de regionale gouverneur vielen bij de bombardementen veel burgerdoden en erg veel gewonden. Beide raketaanvallen zouden op appartementscomplexen beland zijn. 

Volgens het Russische staatspersbureau Ria Novosti meldt het Russische leger dat de aanval op Charkov het leven kostte aan zo'n 90 buitenlandse huurlingen. Rusland beweert hun tijdelijke uitvalsbasis geraakt te hebben. Oekraïne spreekt van zeker 80 Oekraïense burgerdoden. Die cijfers konden echter niet onafhankelijk geverifieerd worden.