Na elf jaar gaat schatkamer KMSKA in Antwerpen weer open, wat moet je weten over "het Schoonste Museum"?
Na 11 jaar heropent het culturele kroonjuweel van Vlaanderen, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen, opnieuw de deuren. Soms leek de renovatie van dat KMSKA een processie van Echternach. Maar elf jaar en ruim 100 miljoen euro later is de metamorfose compleet. Tijd om het gebouw (oud én nieuw en 40 procent groter) en vooral de rijke collectie kunstwerken te (her)ontdekken, van Rubens tot Tuymans.
Over welk museum gaat het?
Het imposante gebouw van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (KMSKA) op het Zuid in Antwerpen werd in 1890 geopend als museum. Er was toen zeven jaar aan gebouwd, korter dan de renovatie nu. Het zag – en ziet - er klassiek uit, met zuilen aan de voorkant en aan de achterkant een gevel in neorenaissancestijl. De originele plannen van architecten Frans van Dijk en Jean Jacques Winders zijn trouwens te bekijken bij Bernaerts, waar ze in oktober geveild worden.
Waarom moest het museum verbouwd worden?
Er was te weinig expositieruimte; in hedendaagse musea krijgen werken veel meer "adem". Nogal wat zalen hadden in de loop der jaren andere functies gekregen, als depot of als kantoor. De klimatisering deugde niet meer; het dak lekte. Voor de bezoeker van nu was het geheel te stoffig. In 2011 sloot het KMSKA de deuren voor het publiek; alle kunst werd uit de zalen verwijderd. De werken konden beginnen.
Wat gebeurde er in die elf jaar?
Kort samengevat: het museum is nu 40 procent groter. Het gebouw onderging een reusachtige gedaanteverwisseling, maar… dat zie je eigenlijk niet van de buitenkant. Het is geen uitbreiding, maar een inbreiding. Eigenlijk zijn het twee musea geworden, ingenieus in elkaar geschoven, een idee van het Nederlandse architectenbureau KAAN. Aan de binnenkant waar vroeger patio’s waren, is een volledig nieuw gebouw ingepast, vooral in de hoogte. Het is kraakwit en helder en huisvest de kunstwerken van na 1880.
De oorspronkelijke zalen met oude meesters zijn tot in de puntjes hersteld, met muren in aardse kleuren, “Pompeïrood” of diep olijfgroen, en alle moderne techniek. De klimatisering voor de kwetsbare kunst is nu helemaal in orde; het parcours voor de bezoekers is hertekend, met hedendaagse multimediatoepassingen. Een atoomkelder uit de jaren 50 is omgevormd tot een depot. De museumtuin is heraangelegd.
BEKIJK: een voorproefje van het nieuwe KMSKA met Carmen Willems en Nico Van Hout
Waarom heeft het zo lang geduurd?
Door allerlei onvoorziene omstandigheden, zoals zo vaak als je een oud gebouw begint te strippen. Er waren problemen met de stabiliteit; er moest asbest worden verwijderd. De werken waren ook “te klein” begonnen en het budget van de Vlaamse overheid moest fors worden opgetrokken om alles te betalen, inclusief de technologie, de kantoren, de toegankelijkheid…
Zowel technisch als politiek (met vijf opeenvolgende ministers van cultuur) was de vernieuwing van het KMSKA een complex dossier, met vertragingen, verandering van plannen, personeelswissels. De heropening werd vaak achteruitgeschoven, maar een jaar geleden kwam de aankondiging: op 24 september 2022 is het zover.
Hoeveel heeft dat gekost?
Het oorspronkelijke budget bedroeg 44 miljoen; uiteindelijk is het meer dan 100 miljoen geworden. “Voor 21.000 vierkante meter museum is dat schappelijk, als je internationaal gaat vergelijken,” zegt algemeen directeur Carmen Willems. Met het gloednieuwe kunsthuis is nog niet alles verteld; een museum moet ook draaiend worden gehouden. Naast werkingsmiddelen van de overheid zoekt het KMSKA ook geld in de privésector. Je kunt als kunstliefhebber ook een digitaal aandeel kopen in een schilderij van James Ensor.
Waar bleven de kunstwerken al die tijd?
In maart van dit jaar werd de eerste reusachtige Rubens uit het depot gelift naar de zaal. In de vroegere atoomkelder zijn meer dan 1.000 werken opgeslagen; er was ook een extern depot in het havengebied. Tijdens de lange renovatie waren er tentoonstellingen op andere locaties en werden meer dan 4.000 werken uitgeleend aan andere musea. Van de sluiting is ook gebruik gemaakt om meer dan 100 werken te restaureren; het resultaat hangt nu te blinken in het nieuwe KMSKA.
BEKIJK: de eerste grote Rubens wordt uit het depot gehesen in het vernieuwde KMSKA (15 maart 2022)
Hoe ziet het museum er nu uit?
Je betreedt eigenlijk twee werelden in één museum. Het nieuwe deel met kunst van na 1880 is een “white space”, helder verlicht door 198 dakkoepels. Alles in de ruimte is wit, zelfs de glanzende vloer. Een smalle “stairway to heaven” leidt je in 100 treden naar boven. De tussenverdieping met kwetsbare kunst op papier heeft een nachtblauwe kleur gekregen.
In het oude deel valt de monumentale traphal op, met opgefriste schilderijen van Nicaise De Keyser, ja, die van de De Keyserlei aan het station. De klassieke museumzalen zijn in hun volle glorie te zien, met wanden in warme kleuren, fraai parket en gouden versieringen in de kroonlijsten. Je kan overal rustig zitten op fluwelen banken; de zalen met negentiende-eeuwse kunst zijn echte salons waar het prettig verpozen is.
En vooral, welke kunst krijg je te zien?
Het KMSKA heeft zo’n 6.500 kunstwerken; zowat een tiende daarvan is te zien in een nieuwe, luchtige opstelling met veel ruimte om elk schilderij of beeldhouwwerk tot zijn recht te laten komen. Grote nieuwigheid: de werken zijn gegroepeerd rond thema’s. Voor de oude kunst is dat bijvoorbeeld landschap of portret; voor de moderne kunst vorm, licht en kleur. Thematisch in plaats van chronologisch: dat moet het museum toegankelijker maken en bezoekers de kunst echt laten beleven.
Als de chronologie wordt verlaten, dan kom je geheid verrassingen tegen. Een Salvador Dalí tussen 16e-eeuwse werken. Of schilderijen van nu, van Luc Tuymans en Marlene Dumas, die de ruimte delen met de beroemde Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen van Jean Fouquet, uit het midden van de 15e eeuw.
Die Madonna-met-kind, bijna buitenaards wit met rode en blauwe engelen, moet de “Mona Lisa” van het KMSKA worden. Naast de topstukken van Rubens of Ensor. Oostendenaar James Ensor, van wie het KMSKA de grootste verzameling heeft, krijgt een museum-in-het-museum. Maar er zijn ook veel schilderijen en beeldhouwwerken van Rik Wouters te zien. En beeldhouwwerk van Minne en Meunier. En fascinerende werken van Modigliani, Grosz, Schmalzigaug, Permeke, Smits, Alechinsky. Of prachtige Vlaamse primitieven: Van Eyck, Memling, Van der Weyden...
Je komt dus ogen te kort in de 50 zalen van het KMSKA. 37 daarvan huisvesten de vaste collectie; 13 zijn bestemd voor tijdelijke expo's. De eerste tijdelijke tentoonstelling gaat over de ingrijpende verbouwing. Er is ook een foto-expo van Karin Borghouts, die meer dan tien jaar nauwgezet alles heeft vastgelegd.
En voor kinderen?
Het jonge grut kan op verkenning doorheen de zalen, aan de hand van geestige interventies van hoedenontwerper en decorbouwer Christophe Coppens. Die heeft details uit de schilderijen uitvergroot. Levensgrote dromedarissen, een rotsblok, een reusachtige hand, een Ensorneus waaruit een snottenbel bengelt. Speuren dus waar dat fragment vandaan komt en aandachtig leren kijken.
Hoe ga je op bezoek en hoeveel kost het?
300.000 bezoekers verwacht het KMSKA per jaar. Online reserveren is aanbevolen. Een kaartje kost 20 euro; wie tussen 18 en 25 is betaalt 10 euro, onder de 18 jaar is de toegang gratis. Er zijn ook allerlei kortingen. Het museum is enorm groot; veel kans dat je nog een keer wil terugkomen om alles te kunnen bekijken. Dan biedt de Museumpas een oplossing: 59 euro voor een heel jaar toegang in het KMSKA en meer dan 200 andere musea in België.
En de toekomst?
De verf van het KMSKA is amper droog, of daar is er alweer een nieuwe politieke discussie: moet het museum fuseren met M HKA (Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen, dat over enkele jaren een nieuw gebouw krijgt op de plek van het Hof van Beroep) en met Mu.ZEE in Oostende? Daar wordt binnenkort overleg over opgestart binnen de Vlaamse regering.
Bij de betrokken instellingen lijkt er weinig animo voor te zijn. Antwerpse galeries en kunstenaars, zoals Luc Tuymans, zijn een petitie gestart tegen een eventuele fusie.
Op Canvas loopt de driedelige reeks "Een nacht in het museum". Thomas Vanderveken kijkt aandachtig én in het holst van de nacht naar drie topwerken van het KSMKA, samen met Wim Willaert, Sarah Vandeursen en Jaouad Alloul.
