Boycot van sponsors, en supporters sturen hun kat: welke imagoschade ondervindt Qatar door het WK voetbal?

“In de winter in een zandbak gaan voetballen, dat heeft niets meer met de beleving van een supporter te maken. Ik merk in mijn omgeving een totale desinteresse.” Voor Tom Ploegaerts, voorzitter van Rode Duivels-supportersclub De Scheve Toren, hoeft een reisje naar Qatar niet per se in november. Hij is niet de enige. Via de officiële supportersfederatie 1895 Fan Club hebben amper 600 Belgische fans een of meerdere tickets gekocht voor het WK voetbal. “Je oogst wat je zaait”, zegt medewerker Guy Van den Broeck.

Er is het tijdstip - “in de winter, terwijl het vakantiegeld in de zomer al opgesoupeerd is” - maar ook de hoge vlieg- en verblijfskosten of het ingewikkelde aanmeldsysteem, zegt Van den Broeck. “En er is het hele ethische plaatje, dat toch erg veel vragen blijft oproepen. Ook de sponsors zien duidelijk in dat het niet ideaal is om naar daar af te reizen.”

Uit een rondvraag van de Mediahuis-kranten blijkt dat geen enkele van de veertien hoofdsponsors van de Rode Duivels, waaronder Coca-Cola, Jupiler of Proximus, klanten naar Qatar zal uitnodigen. ING communiceerde dat eerder in april al, en zal ook geen campagne voeren rondom het WK, in navolging van de Nederlandse tak.

Dat de mensenrechtensituatie in Qatar wringt, blijkt ook uit de reactie van BMW. Red Flame Tessa Wullaert is ambassadrice van het merk, en rijdt rond in een auto met ‘GRL PWR’ op. Dan kan je moeilijk paraderen in een land waar de positie van de vrouw onder vuur ligt.

Al sinds de toewijzing van het WK in 2010, toen een aantal stemmers omgekocht bleken, stinkt het verhaal. Hoewel de grimmige arbeidsomstandigheden al breed gedocumenteerd waren, kwam het debat pas echt los toen spitwerk van The Guardian daar vorig jaar een cijfer op plakte: bij de constructie van WK-infrastructuur kwamen 6.500 gastarbeiders uit landen zoals India, Nepal of Bangladesh om het leven. Het beeld bleef over van een voetbalfeest gebouwd op moderne slavenarbeid.

“Je ziet duidelijk dat sponsors gelinkt willen blijven met het voetbal, maar niet met Qatar”, ziet professor sportethiek Bram Constandt (UGent). “Want die negatieve gevoelens kunnen toch sterk afstralen op een bedrijf of een product.” Uit een bevraging van marktonderzoeksbureau Motivaction bleek begin dit jaar dat ruim veertig procent van de Nederlanders aangeeft ‘een negatief gevoel te krijgen bij Nederlandse bedrijven die het WK voetbal in Qatar sponsoren’.

Die afwezigheid zal echter vooral wegen op het hospitality-gedeelte, zeg maar het opbouwen van relaties in de loges. “Eens het WK op kruissnelheid is, gaat het vooral om voetbal, en dat blijft natuurlijk een hoogmis om merken in de kijker te plaatsen”, zegt professor sportmarketing Wim Lagae (KU Leuven).

Cancel Qatar

In hoeverre ondergraven die kritische geluiden ook de grote missie van Qatar, namelijk het imago oppoetsen? “Vooral Scandinavische landen en Nederland, waar je de ‘Cancel Qatar’-beweging hebt, nemen het voortouw”, zegt Constandt. In heel wat andere regio’s blijft het muisstil. België schuurt eerder volgzaam tegen de noorderburen aan.

Net zoals wereldbond FIFA houdt de KBVB vast aan het verhaal dat dit WK een “hefboom” kan zijn voor verandering. Dat onderschrijven ngo’s deels. Er is een minimumloon ingevoerd, en het zogenoemde ‘kafala-systeem’, dat arbeiders verhinderde om van werkgever te veranderen, is ontmanteld. In 2018 veranderden 8.653 immigranten van werkgever, in 2021 waren dat er al 242.870.

“Toch kan je de vraag stellen of FIFA die hefboom ook had ingezet als de kritiek was weggebleven, en of ze niet meer kunnen doen”, stelt sporteconoom Thomas Peeters (Erasmus Universiteit Rotterdam). Een compensatiefonds voor slachtoffers, dat volgens ngo’s als Amnesty International even groot zou moeten zijn als de prijzenpot van het WK, wordt “onderzocht en bediscussieerd”, klinkt het dan al snel.

Vooral voor FIFA is de geleden reputatieschade “onomkeerbaar”, stelt Peeters. Van een Qatarese toernooidirecteur kan je het nog plaatsen dat die stelt dat er slechts drie doden vielen bij de bouw van WK-stadions, dat FIFA-baas Gianni Infantino dat cijfer herhaalt, is vrij hallucinant.

Niet alleen de banden met sponsors lijden onder die makke houding, ziet Peeters. De manier waarop de voetbalkalender dooreen is geschud in ruil voor groot geld, haalt ook het draagvlak bij de clubs onderuit.

Wat de schade voor Qatar wordt, is een ander paar mouwen. Op zich ligt de totale ticketverkoop met (voorlopig) 2,45 miljoen wedstrijdtickets niet lager dan het WK 2018 in Rusland. “En voetbal blijft een mondiale televisiesport, vooral de kijkcijfers zijn beslissend”, aldus Lagae. “Die oefening kan je pas op het einde van de rit maken.”

Wie kijkt, zal alleszins bestookt worden met fraaie plaatjes uit het Midden-Oosten. Alleen: kijken we straks wel? Een bevraging van Het Laatste Nieuws toont dat de aangekondigde fandorpen en grote schermen in alle centrumsteden momenteel op één hand te tellen zijn - al is dat vooral te wijten aan de energiefactuur en andere onzekerheden.

Ook daar lonkt trouwens de spagaat om de hoek. Want terwijl sommigen Qatar willen cancelen, probeert Europa, bij monde van president Charles Michel, net heel hard om de banden met olie- en gasreus Qatar aan te halen.