Direct naar artikelinhoud
NieuwsBuitenland

‘Ongeziene’ schade aan Nord Stream-pijpleidingen na mogelijke sabotage: dit is wat we weten

Een schip werkt aan de aanleg van de Nord Stream 2-pijpleiding in de Baltische Zee, 2018.Beeld AP

Er zijn nu in totaal al drie lekken gevonden aan de Nord Stream-pijpleidingen die over de bodem van de Oostzee van Rusland naar Europa lopen. De uitbater spreekt van ‘ongeziene schade’, en er zijn steeds meer aanwijzingen voor opzettelijke sabotage. Zweedse en Duitse seismologen zeggen dat er maandag krachtige explosies hebben plaatsgevonden in de buurt waar later de lekken werden vastgesteld.

Wat is er gebeurd?

De bevoegde Duitse operatoren keken in de nacht van zondag op maandag vreemd op van hun computerschermen toen daarop een alarm werd gemeld: in de gaspijpleiding Nord Stream 2 was een plotseling drukverlies opgetreden wegens een onbekende oorzaak. “Er moet ergens een lek zijn, alleen weet niemand waar”, zei een woordvoerder van Nord Stream 2. Normaal gezien bedraagt de druk 105 bar; die zakte aan de Duitse kant tot amper 7 bar.

De uitbater van de leiding, Nord Stream 2 AG, bracht meteen alle betrokken landen op de hoogte om het incident te kunnen onderzoeken: Nord Stream 2 loopt vanuit Rusland meer dan 1.200 kilometer door Finse, Zweedse en Deense wateren over de bodem van de Oostzee, om uiteindelijk in het noorden van Duitsland aan land te komen.

Maandagavond volgde een onverwacht nieuw alarm en dook hetzelfde probleem ineens ook op in de parallel lopende pijpleiding Nord Stream 1.

Is de oorzaak al gevonden?

Onderzoek bracht maandagochtend aan het licht dat er door een lek in de Nord Stream 2-leiding gasbellen naar boven kwamen op ongeveer 20 kilometer ten zuidoosten van het Deense eiland Bornholm, tussen de Duitse en Deense territoriale wateren. De leiding ligt daar op ongeveer 60 meter diepte op de zeebodem. Het scheepvaartverkeer werd meteen stilgelegd in een zone van 5 zeemijl of ongeveer 9 kilometer rond het lek.

Dinsdagmorgen meldden dan zowel de Deense minister van Klimaat en Energie als de Zweedse Maritieme Autoriteit dat het drukverlies in de Nord Steam 1-leiding aan twee nieuwe lekken te wijten is, één in de Deense Economische Zone en één in die van Zweden. Hier zouden de twee lekken zich ten noordoosten van Bornholm bevinden.

Video wordt geladen...

Kopenhagen heeft na het ontdekken van de lekken het waakzaamheidsniveau voor energieinfrastructuur opgetrokken. Ook de Zweedse marine zegt de situatie van nabij op te volgen en waarschuwt schepen zich ver van de plaats van de lekken te houden wegens explosiegevaar. Boven de lekken geldt ook een vliegverbod.

Volgens het Deense ministerie van Defensie komt er in een cirkel met een diameter van meer dan 1 kilometer een grote hoeveelheid gas naar boven op de plaats van het grootste lek, wat “een heel groot gat” suggereert, en niet zomaar een kleine scheur. Het kleinste lek zorgt voor een cirkel gasbellen van 200 meter doorsnede. Waar het gas bovenkomt is de zee erg ruw, wat “grote veiligheidsrisico’s met zich meebrengt”. Dat blijkt ook een foto en video, die het Deense ministerie van Defensie dinsdagnamiddag vrijgaf.

Het gaslek in de Oostzee gezien vanuit de lucht. Het grootste lek zorgt voor gasbellen in een cirkel van meer dan een kilometer diameter, aldus het Deense ministerie van Defensie.Beeld Ministerie van Defensie Denemarken

Drie lekken op twee dagen, is dat toeval?

Uitbater Nord Stream AG heeft het in een mededeling over “ongeziene schade die in één dag tijd werd toegebracht”. Volgens de Deense minister van Klimaat gaat het zeker een week duren om het lek te dichten.

Dat de lekken tegelijkertijd opduiken op drie verschillende plaatsen, is meer dan waarschijnlijk geen toeval. Een ongeluk met bijvoorbeeld een voorbijvarende boot lijkt uitgesloten: ankers kunnen wel telecommunicatiekabels beschadigen, maar geen grote stalen buizen op de zeebodem.

Volgens de krant Der Tagesspiegel is dat ook de inschatting van de Duitse regering, die serieus rekening zou houden met een aanslag. Veiligheidsdiensten op het hoogste niveau voeren een onderzoek. “We kunnen ons geen scenario voorstellen waarbij het geen gerichte aanval was”, luidt het bij anonieme bronnen. “Een aanval van dit niveau is verre van triviaal. Dit moet uitgevoerd zijn met special forces, bijvoorbeeld duikers van de marine, of met een duikboot.” Volgens het Duitse weekblad Der Spiegel zou Berlijn door de Amerikaanse inlichtingendienst CIA weken geleden al gewaarschuwd zijn voor mogelijke aanvallen op de gaspijpleidingen.

Wetenschappers van het Zweedse seismologisch instituut meldden dinsdagnamiddag dat ze in de loop van maandag effectief twee krachtige onderzeese explosies hebben geregistreerd. “Er is geen twijfel over dat het gaat om ontploffingen”, zei Björn Lund, professor seismologie van het instituut bij SVT. Hij zegt er zeker van te zijn dat seismische pieken werden veroorzaakt door explosies en niet door aardbevingen of aardverschuivingen.

De krachtigste explosie had een magnitude van 2,3 en werd in 30 meetstations in het zuiden van Zweden geregistreerd. De eerste explosie werd om 02.03 uur in de nacht van zondag op maandag geregistreerd. De tweede explosie, met een magnitude van 2,2, vond plaats rond 19 uur maandagavond. Dat is twee keer kort voor de Duitse technici het drukverlies registreerden.

‘Ongeziene’ schade aan Nord Stream-pijpleidingen na mogelijke sabotage: dit is wat we weten
Beeld AFP

Hoe wordt er gereageerd?

Officieel houden de betroffen overheden nog alle opties open, maar wordt benadrukt dat toeval erg onwaarschijnlijk is. De Deense premier Mette Frederiksen liet dinsdagavond weten dat de grootschalige gaslekken te wijten aan “opzettelijke daden”. Volgens haar kan er geen sprake zijn van een ongeluk. Wie er achter de schade zit, is volgens de Deense nog niet bekend.

Volgens Zweden is de schade zeer vermoedelijk veroorzaakt door sabotage. Stockholm sluit nog geen enkel scenario uit. Verder staan de Zweden klaar om militaire middelen vrij te spelen, mocht dat nodig zijn. Volgens premier Magdalena Andersson is er geen sprake van een aanval op Zweden. Het land staat over de ontwikkelingen in nauw contact met partners als de NAVO en buurlanden als Denemarken en Duitsland.

Duitsland zou vooral rekening houden met twee mogelijke scenario's. Zo zouden de pijpleidingen door Oekraïense gespecialiseerde militairen gesaboteerd kunnen zijn om druk te zetten op Rusland. In een ander scenario wordt uitgegaan van een Russische ‘valse vlag’-operatie. Daarmee zou de sabotage in Oekraïense schoenen geschoven kunnen worden en zou de Europese gasprijs opnieuw kunnen worden opgedreven.

Het Kremlin reageerde dinsdagmiddag officieel “extreem bezorgd” op de “compleet ongeziene situatie”. “We sluiten geen enkele optie uit”, zei woordvoerder Dmitri Peskov tijdens een videogesprek met journalisten toen het ging over de mogelijk oorzaken van de lekken. Rusland vraagt een diepgaand onderzoek aangezien de kwestie “van belang is voor de energievoorziening van het hele continent”.

‘Ongeziene’ schade aan Nord Stream-pijpleidingen na mogelijke sabotage: dit is wat we weten
Beeld AFP

Stroomde er nog gas door de pijpleidingen?

De Nord Stream 1-leiding was al meer dan tien jaar in gebruik toen Rusland Oekraïne eind februari van dit jaar binnenviel. Als reactie op de Europese sancties besliste Rusland de voorbije maanden de gaskraan steeds verder dicht te draaien, uiteindelijk tot 20 procent van de capaciteit van 27,5 miljard kubieke meter per jaar. Begin september werd de kraan dan helemaal dichtgedraaid. Rusland voert aan dat de sancties het onmogelijk maken de pijplijn te onderhouden, waardoor het niet meer veilig is er nog gas door te laten stromen.

Nord Stream 2 was tot nu toe nog niet in gebruik: de leiding is technisch wel volledig afgewerkt en klaar, maar Duitsland besloot om de inwerkingtreding stop te zetten door de Russische agressie. De pijpleiding was om veiligheidsredenen wel volledig met gas gevuld.

Zijn er gevolgen voor de gasprijs?

De Europese gasprijzen, die bepaald worden op de Nederlandse toonaangevende TTF-futuremarkt, zijn na enkele weken van dalingen vanmorgen opnieuw fel gestegen. Iets na 11 uur moest voor een megawattuur aan gas opnieuw 188 euro betaald worden, een toename van meer dan 8 procent.

Eind augustus piekte de gasprijs kort op liefst 346 euro per megawattuur. Sindsdien daalde de prijs opnieuw tot 174 euro gisterenavond. De daling kwam er na optimistische berichten dat veel Europese landen erin geslaagd zijn hun gasvoorraden voldoende te vullen om de winter door te komen. Voor de gasvoorziening zelf is er volgens Duitsland dan ook geen probleem door de lekken, aangezien beide pijpleidingen al niet meer in gebruik waren.