‘Mijn persoonlijkste serie ooit’: Martin Heylen ontdekt zijn grote Amerikaanse familie

Terwijl er countrymuziek door de speakers schalt, doorkruist Martin Heylen een landschap van cactussen, cipressen en haciënda’s. Eenmaal aangekomen in Tucson, Arizona, ontmoet hij voor het eerste zijn Amerikaanse achterneef. Ze begroeten elkaar met een innige, secondelange omhelzing, beiden zichtbaar geroerd. Door de tranen heen ziet Heylen de blauwgrijze ogen van zijn overleden vader. “Het voelde meteen zo vertrouwd”, vertelt hij in een café in zijn woonplaats Oostende. “Opeens zag ik iemand met mijn uiterlijke kenmerken.”

In Amerika nog wel. Hoe is dat zo gekomen?

“Mijn grootouders vertrokken in 1920 samen met mijn toen 3-jarige vader naar Alma, een klein plaatsje in Michigan. Het waren, zoals men nu zou zeggen, economische vluchtelingen. België, met name Vlaanderen, was in die tijd heel arm. In Amerika lag het uurloon een keer of zes hoger. En dus beproefden veel Vlamingen daar hun geluk. Mijn grootouders gingen na acht jaar weer terug, maar dat wil niet zeggen dat het avontuur was mislukt. Ze hadden genoeg gespaard om een groot huis te kopen en keerden als gegoede burgers weer.

“Maar wat ik nóóit geweten heb, is dat er andere familieleden zijn achtergebleven. Het Red Star Line Museum in Antwerpen vond een passagierslijst. Zo ontdekte ik dat mijn oma nog drie broers en één zus had. Die waren al een aantal jaren eerder naar Amerika gegaan en vestigden zich daar voorgoed. Ze kregen kinderen en kleinkinderen – tweede en derde generatie immigranten dus – en dat zijn mijn achterneven en -nichten. Het idee dat ik een kleine familie had, stond opeens helemaal op z’n kop.”

Waarom wist u dat nog niet? Heeft uw vader daar nooit wat over verteld?

“De verhalen van mijn vader beperkten zich tot smakelijke anekdotes. Zijn leven lang bleef hij fan van Amerika: hij kende de filmsterren, de musicals, de boksers en leerde ons Amerikaanse woorden en liedjes. Hij idealiseerde het land waar hij van zijn derde tot zijn elfde heeft geleefd. Met de Amerikaanse cultuur is hij opgegroeid én vergroeid. In de opvoeding kregen wij daar alles van mee.

“Ik kan maar moeilijk verklaren waarom hij nooit iets over de achtergebleven familie heeft gezegd. Misschien dat het met een wat duister familiegeheim te maken had. Zijn vader, mijn opa dus, heeft in Amerika iets gedaan waarover thuis nooit gesproken werd. Een mysterie dat ik tijdens de roadtrip ontrafeld heb – meer verklap ik daar nu nog niet over. Verder was ‘familie’ een woord dat bij ons thuis zelden viel. De cultuur om samen te komen ontbrak. Als jongetje heb ik die warmte – het familiegevoel, zogezegd – gemist. Daar ben ik in Amerika naar op zoek gegaan.”

Hebt u die gevonden?

“Aanvankelijk was ik bezorgd: straks zitten er fervente racisten en fanatieke wapengekken tussen! Ook mij waren de clichébeelden van Amerika niet vreemd. Maar ik ben enorm goed ontvangen. Sommigen vlogen mij onmiddellijk om de nek omdat ze altijd al verlangden naar iemand van het oude continent. Dan zaten we direct op hetzelfde niveau. Dat is het vreemde met familie: die zie je graag, ook al zou je er in andere omstandigheden misschien nooit mee bevriend raken. We hebben een bloedband en dat onderscheidt ons van de rest van de wereld.”

Ik heb een zusje. Zij is de enige van wie ik zeker weet dat ik haar mijn hele leven zie.

“Precies, dat is wat ik bedoel. Zoiets boort heel diep. De mens is een mozaïek van ongelooflijk veel genetische invloeden. Op het moment dat je opeens, aan de andere kant van de oceaan, oog in oog met iemand met dezelfde uiterlijke kenmerken staat, beroert dat.”

Is dit dus ook de persoonlijkste serie die u ooit hebt gemaakt?

“Ik ben altijd gepassioneerd en betrokken. Mijn werk neem ik mee naar huis. Maar dit was van een ander kaliber. Het rakelde van alles op en bezorgde mij dromen en nachtmerries. Ik maakte kennis met de Amerikaanse cultuur waarin ik ben opgevoed. Het was dus alsof ik mijn jeugd terugvond. Een psycholoog kan vast uitleggen dat zoiets van alles oprakelt, ook dingen die ik misschien liever verdrongen gelaten had. Zoals alles in het leven dat intens en waardevol is, zitten er twee kanten aan.

“Met deze serie heb ik een stuk van mijn persoonlijkheid geopenbaard. Men vindt mij vaak onpeilbaar: ‘Meent hij dat nu echt?’ is een vaak gestelde vraag. Ik koester dat mysterie, maar al in de eerste aflevering viel dat niet meer vol te houden. Ik word overvallen door emotie en weet niets meer uit te brengen. Op zo’n moment voel ik de camera dichterbij komen. Dan denk ik: néé, dit wil ik helemaal niet.”

Maar denkt u dan niet ook: ha, goede televisie?

“Ik geef liever een stralende lach ten beste terwijl ik een gevatte opmerking maak. Maar nu viel soms alles weg en kon ik met een verkrampt gezicht enkel nog in horten en stoten praten. Dan geef ik een stuk intimiteit aan misschien wel een miljoen televisiekijkers weg. Die doen ermee wat ze willen: misschien lachen ze me uit, misschien beginnen ze zelf te wenen. Maar ik moet oprecht en integer zijn. In deze serie kon ik niet anders dan mezelf blootgeven.”

Uncle Martin is vanaf dinsdag 27 september te zien op Eén. Het bijbehorende boek, Ik dacht dat ik een kleine familie had, komt uit op 11 oktober.